
Κάπως έτσι, φίλοι και συνάδελφοι, αποχαιρέτησαν τον Στέφανο Ζώτο, Σμήναρχο ε.α. στις 11 Φεβρουαρίου 1975. Τον πρωτοπόρο στην ελληνική αεροπορική επιχειρηματικότητα, που έφευγε πικραμένος αλλά και γαλήνιος.
Είχε γεννηθεί στον Πειραιά, ανήμερα την πρωτοχρονιά του 1903. Απόφοιτος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, θα ξεκινήσει αεροπορική εκπαίδευση στο Τατόϊ, και αργότερα στην Αγγλία θα λάβει πτυχίο χειριστού αεροσκάφους και θα μεταταχθεί στη ναυτική αεροπορία. Το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πρωθυπουργός και υπουργός αεροπορίας, με υφυπουργό τον πρώην αεροπόρο Αλέξανδρο Ζάννα, θα ψηφίσει νόμο για την ανάπτυξη ανεξάρτητης πολεμικής και πολιτικής αεροπορίας. Μετά την ενοποίηση των αεροποριών Στρατού και Ναυτικού, το 1931, ο Ζώτος θα τοποθετηθεί στην πολεμική αεροπορία ως Σμηναγός ιπτάμενος.
Αρχίζει να αρθρογραφεί με το ψευδώνυμο “Σμηναγός Χ” στο περιοδικό “Αεροπλοΐα”. Καταγγέλλει την πολιτική του Ζάννα, ο οποίος “απέτυχε παταγωδώς προς πάσας τας κατευθύνσεις, μηδένα των προσδοκώμενων καρπών αποδώσασα”. Ανήκε στην ομάδα εκείνη των Λαϊκών αξιωματικών που δυσφορούσαν για την πολιτική του Βενιζέλου. Μέσα σε μία διετία θα παραπεμφθεί πέντε φορές σε πειθαρχικά συμβούλια και, μαζί με άλλους, θα τιμωρηθεί. ‘Όμως, η κυβέρνηση των Λαϊκών θα αποκαταστήσει και θα αναβαθμίσει τους τιμωρημένους και ο Ζώτος θα αναλάβει διευθυντής του 1ου Επιτελικού Γραφείου του ΓΕΑ, με βοηθό τον μετέπειτα αντιστασιακό και εκτελεσθέντα, αεροπόρο Κωνσταντίνο Περρίκο.
Ως ακραιφνής αντιβενιζελικός, θα κληθεί να καταθέσει και στην υπόθεση της δεύτερης απόπειρας δολοφονίας κατά του Βενιζέλου, 6 Ιουνίου 1933, στοχοποιόντας και τον Αντιπτέραρχο Ρέπα. Η δίκη ουδέποτε θα ολοκληρωθεί. Αλλά ο Ζώτος αργότερα θα παραπεμφθεί στο Ναυτοδικείο και θα καταδικαστεί σε τριετή φυλάκιση. Θα αποστρατευτεί. Θα ασκήσει έφεση και, μέσα στην πολιτική σύγχυση, ο αεροπόρος Ζώτος θα αποφυλακιστεί και θα ιδιωτεύσει.
Θα δραστηριοποιηθεί ως εκπαιδευτής στην Αερολέσχη Αθηνών. Είναι γνωστός για τα κατορθώματά του και την περιφρόνηση του κινδύνου. Το 1937 θα δημιουργήσει αεροπορική σχολή, την ΤΑΕ, “Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις”, μια ετερόρρυθμη εταιρεία, «Στέφανος Ζώτος και Σια», με εκπαιδευτή τον ίδιον και άλλους αεροπόρους. Στοχεύει στην ίδρυση Τεχνικής Βάσεως, αλλά και εργοστασίου κατασκευής αεροσκαφών. Στον αεροπορικό στόλο της εταιρείας του συμπεριλαμβανόταν και το ακροβατικό Moth-Major, το “Γεράκι”, με το οποίο θα συμμετάσχει στον Αεροπορικό Γύρο της Ελλάδος. Απόφοιτοι της σχολής ΤΑΕ ήταν και η Λουλού Μαντζούφα, κόρη του Ι. Μεταξά, και η Ντίνα Γεωργιοπούλου, η πρώτη Ελληνίδα που πέταξε solo αεροπλάνο.
Κάποτε θα τεθεί υπό παρακολούθηση, καθώς οι Αμερικανοί υποψιάζονται ότι είχε εμπλοκή ως μεσάζων στις παράνομες πωλήσεις όπλων στις αντιμαχόμενες πλευρές του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-39). Τελικά τα αεροπλάνα της σχολής ΤΑΕ θα καταστραφούν από τους Γερμανικούς βομβαρδισμούς, αλλά θα διασωθεί το “Γεράκι”, το οποίο θα αγοράσει ο Βρετανός Αεροπορικός Ακόλουθος για να διαφύγει στην Κωνσταντινούπολη λίγο πριν οι Γερμανοί μπουν στην Αθήνα, το 1941.

Χμ! Έχει η ζωή γυρίσματα και καραβοτσακίσματα!
Κάποιος θα γράψει . . . “Η πολιτική αεροπορία στην Ελλάδα οφείλει την ανάπτυξή της στον συμμοριτοπόλεμο. Είναι αποτέλεσμα της δράσεως των κομμουνιστών, αλλά πραγματοποιήθηκε χωρίς ποτέ αυτοί να έχουν τέτοια πρόθεση. Γιατί, με ανύπαρκτους σιδηροδρόμους, με τα λιμάνια ερειπωμένα και με τους δημόσιους δρόμους ελεγχόμενους από τους συμμορίτες, οι Έλληνες δεν είχαν άλλη εκλογή παρά να στραφούν προς τον αέρα . . .”.
Και ο Ζώτος θα πιάσει τον αεροπορικό επιχειρηματικό σφυγμό της εποχής. Θα ξαναφτιάξει από το μηδέν την ΤΑΕ, θα εκπαιδεύσει πιλότους, προσωπικό καμπίνας, τεχνική βάση και στελέχη πωλήσεων. Ναι, οι ανώνυμοι πρωταγωνιστές, χειριστές και τεχνικοί, προσωπικές επιλογές του Ζώτου, με τις άοκνες προσπάθειες στην πτητική λειτουργία, επί μία δεκαετία, θα έκαναν την ΤΑΕ προπομπό του μύθου της Ολυμπιακής Αεροπορίας των πέντε ηπείρων. Από τον Ζώτο στον Ωνάση. Μια πολιτικά και επιχειρηματικά κακοτράχαλη διαδρομή με πολλές αναταράξεις, την οποία θα σηματοδοτήσουν δώδεκα πρωθυπουργοί, πληθώρα πολιτικών και παρατρεχάμενων, ξένα συμφέροντα και άσπονδοι μνηστήρες της αεροπορικής επιχειρηματικότητας.
Το ημερολόγιο έγραφε, 12 Οκτωβρίου 1944. Οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, μετά από τριάμισι χρόνια εγκαταλείπουν την Αθήνα. Η γαλανόλευκη κυματίζει ξανά στην Ακρόπολη. Έξι μέρες αργότερα, στις 18 του μηνός, φθάνει στην Αθήνα η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Την 1η Δεκεμβρίου 1944, έξη μέλη της Κυβέρνησης που ανήκουν στο ΚΚΕ παραιτούνται. Συγχρόνως, τέσσερα συντάγματα του ΕΛΑΣ πιάνουν θέσεις μάχης στα περίχωρα των Αθηνών. Με άρθρο του, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ δίνει το έναυσμα, “Τον λόγο τώρα έχουν οι μπαρουτοκαπνισμένοι μαχητές του ΕΛΑΣ”.
Ο πόλεμος για την κατάκτηση της εξουσίας αρχίζει. Στις 3 Δεκεμβρίου, σε απαγορευμένη απεργιακή κινητοποίηση στην πλατεία Συντάγματος, πέφτουν πυροβολισμοί από την Αστυνομία. Τα πρώτα θύματα. Αρχίζουν οι μάχες. Οι ΕΛΑΣίτες αποκρούονται από τους άνδρες της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας και εναπομείναντες Χίτες. Στις 12 Δεκεμβρίου αρχίζει να λάμπει το μαχητικό άστρο του εμπειροπόλεμου Συνταγματάρχη Θρασύβουλου Τσακαλώτου, επικεφαλής των Ριμινιτών. Στις 15 του μηνός ρίχνονται αποφασιστικά στη μάχη και οι Βρετανικές Δυνάμεις με επικεφαλής τον υποστράτηγο Τζον Χοκσγουορθ. Η γενικευμένη επίθεση του ΕΛΑΣ αναχαιτίζεται. Ο Τσώρτσιλ στην Ελλάδα. Στις 3 Ιαν. 1945, γενική κατάπαυση του πυρός, και στις 11, το ΚΚΕ αναγκάζεται να υπογράψει ανακωχή. Θα ακολουθήσει η Συμφωνία της Βάρκιζας, 12 Φεβ. 1945 μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων για “Τη δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας με πλήρεις πολιτικές ελευθερίες”. Αλλά, “το όπλο παρά πόδα”!
Στα μέσα, λοιπόν, του Φεβρουαρίου του 1945 η πολιτική κατάσταση φαίνεται να ομαλοποιείται Η Ελλάδα αρχίζει να γλύφει τις πληγές της. Προσπάθεια ανασυγκροτήσεως. Το κράτος δίνει έμφαση και στις Αερομεταφορές. Μετά από πολλές προσπάθειες και διαβουλεύσεις με Βρετανικούς πολιτικούς και αεροπορικούς παράγοντες, “η λύση μιας κρατικής εταιρείας δεν θεωρείται δόκιμη”. Αντίθετα, μια ιδιωτική εταιρεία, που θα ελάμβανε επιχορήγηση από το κράτος, θεωρήθηκε η πλέον ενδεδειγμένη επενδυτική μορφή για την Ελλάδα.
Ο απόστρατος, πλέον, αεροπόρος Στέφανος Ζώτος, έχει επιστρέψει και αυτός από τη Μέση Ανατολή. Μπροστά του η μεγάλη ευκαιρία. Αυτός, μόνος, ριψοκίνδυνος και καιροσκόπος, ετοιμάζει σχέδιο για την ανασυγκρότηση της Πολιτικής Αεροπορίας. Καταθέτει πρόταση στο Υπουργείο Αεροπορίας για τη δημιουργία μιας νέας αεροπορικής εταιρείας, υποσχόμενος επενδύσεις και σύγχρονο στόλο, χωρίς κρατική επιδότηση. Θα ζητήσει και τη συγκατάθεση του υπουργείου για να ξεκινήσει πτήσεις.
Οι εθνικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 θα αποδειχθούν μοιραίες. Ήταν οι πρώτες μετά το 1936. Τα ΕΑΜικά κόμματα, προεξάρχοντος του ΚΚΕ, αντιδρούν. Ζητούν δίμηνη παράταση και εγγυήσεις. Δεν εισακούγονται. Αποχή. Το ΚΚΕ ξαναφλερτάρει με την ιδέα της ένοπλης κατάληψης της εξουσίας. Και ενώ οι ελεύθεροι Έλληνες ψηφοφόροι προσέρχονται στις κάλπες, οι αντάρτες του καπετάν Μπαρούτα, με διαταγή του ολετήρα Νίκου Ζαχαριάδη, έχουν ήδη επιτεθεί, Σάββατο προς Κυριακή, στον Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχωρίου. Τα πρώτα δέκα θύματα. Το προοίμιο του Συμμοριτοπολέμου. Τριάμισι χρόνια θα χρειαστεί ο στρατηγός, πλέον, Θρασύβουλος Τσακαλώτος να εξολοθρεύσει τους κατσαπλιάδες του Μάρκου Βαφειάδη, στη Μουργκάνα, στο Βίτσι και στο Γράμμο. Και θα γράψει, ο επί σαράντα χρόνια Πρεβεζάνος μαχητής του Ελληνικού στρατού, «...κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η μάχη του Εθνους»!
Οι Βρετανοί εξουθενωμένοι από το βάρος του Β’ΠΠ, παραδίνουν τη σκυτάλη της εξωτερικής βοήθειας προς την Ελλάδα στους Αμερικανούς. Ο Πρόεδρος Τρούμαν, στις 12 Μαρτίου 1947, θα δηλώσει στο Κογκρέσσο, "Το Δόγμα μας είναι, οι Ηνωμένες Πολιτείες να υποστηρίξουν τους ελεύθερους λαούς, που αντιστέκονται στην προσπάθεια υποδούλωσής τους από ένοπλες μειονότητες ή από εξωτερικές πιέσεις". Και το Σχέδιο Μάρσαλ θα φέρει τους Αμερικανούς στην Ελλάδα. Εγκαινιαζόταν καθεστώς μακράς εξάρτησης.
Ανοίγουν νέοι ορίζοντες και για τον αεροπόρο Ζώτο. Εκεί, στη Μέση Ανατολή είχε συνεργαστεί με ανθρώπους που τώρα κρατούσαν τα κλειδιά του Αμερικανικού Πενταγώνου. Θα ταξιδέψει, λοιπόν, στην Αμερική και, μέσω των υψηλών γνωριμιών του, θα πείσει τους ιθύνοντες της TWA, ότι μια επένδυση στο δικό του επιχειρηματικό σχέδιο θα είναι επικερδής. Θα πετύχει να χορηγηθεί στην ΤΑΕ μακροχρόνιο δάνειο, στα πλαίσια του Σχεδίου Μάρσαλ. Άθλος. Είχε, εν τω μεταξύ, λάβει και την πολυπόθητη σχετική άδεια από το Υπουργείο Αεροπορίας και είχε πραγματοποιήσει τα εγκαίνια της πτήσης Αθήνα-Θεσσαλονίκη με το Dakota “Ρόδος”. Ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαθάς, επιβάτης και αυτός, θα γράψει, “ένα ταξείδι ποίημα, και ο Ζώτος να μας έχει σκλαβώσει με τις περιποιήσεις του”.

Γρήγορα, όμως, θα αρχίσει ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Αλλά ο Ζώτος προχωράει με την διαβεβαίωση του κράτους, ότι είναι ένας καλός οργανωτής και έχει στη διάθεσή του το καλλίτερο δυναμικό της αεροπορίας.
Θα ξεκινήσει η διελκυστίνδα για τον έλεγχο των μετοχών. “Ο Ζώτος είναι αξιόλογος παράγοντας της ελληνικής πολιτικής αεροπορίας με ζήλο και ικανότητα, όμως και μεγάλος πλεονέκτης”, θα αποφανθεί η TWA. Να και η πρώτη απεργία του προσωπικού της ΤΑΕ, “διότι άλλαξε η ελληνική εθνικότης της εταιρείας”. Ξεκινάει διαδικασία για δημιουργία νέας αεροπορικής εταιρείας μεταξύ του Δημοσίου, της Εθνικής Τράπεζας, Αγγλο-Αμερικανών παραγόντων και της κοινοπραξίας των τεσσάρων Μετοχικών Ταμείων, τα οποία εκπροσωπούσε ο υπουργός Αεροπορίας, Κανελλόπουλος, χωρίς πλέον τη συμμετοχή της ΤΑΕ. Ο Ζώτος εκφράζει την πικρία του, “αντί η ΤΑΕ να τύχει της στοιχειώδους στοργής, έγινε στόχος επιθέσεων ημεδαπών και ξένων”.
Πλήγμα στη φήμη της εταιρείας, το πρώτο ατύχημα σε εκπαιδευτική πτήση, στη Βούλα, και οι τρεις επιβαίνοντες θα σκοτωθούν. Αλλά ο αρχηγός του ΓΕΣ, αντιστράτηγος Παπάγος, θα εισηγηθεί στον βασιλιά να παρασημοφορήσει τον Ζώτο για τις υπηρεσίες του προς το έθνος. Η ΤΑΕ στήριζε την κυβέρνηση στον Συμμοριτοπόλεμο. Τα δρομολόγια συνεχώς αυξάνονται, και στις 26 Οκτωβρίου 1947 έχομε το πολύνεκρο ατύχημα στο Υμηττό, με 36 επιβάτες και οκταμελές πλήρωμα, κάτω από σφοδρή κακοκαιρία.
Και να ο μεγάλος ανταγωνιστής. Τον Νοέμβριο του 1947, στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού θα υπογραφεί σύμβαση συνεργασίας για την ίδρυση της αεροπορικής εταιρείας “ΕΛΛΑΣ”, μεταξύ των τεσσάρων Μετοχικών Ταμείων και κάποιας Scotish Aviation. Με την ανατολή του 1948 έτους, η “ΕΛΛΑΣ”, παράλληλα με την ΤΑΕ, αρχίζει δρομολόγια με τέσσερα αεροσκάφη, “Χελιδών”, “Αλκυών”, “Αετός” και “Ιέραξ”. Διευθυντής εκμεταλλεύσεως ο Βαρβαρέσος, τεχνικών υπηρεσιών ο Γιάγκος και αρχιμηχανικός ο Καραμάνος, της ΕΒΑ. Οι μέτοχοι των Μετοχικών Ταμείων αναμένουν αυξήσεις μερισμάτων.
Να, και η πρώτη αεροπειρατεία. Έξι νεαροί επιβάτες του δρομολογίου Αθήνα – Θεσσαλονίκη θα οδηγήσουν το Dacota της ΤΑΕ στα Σκόπια. Δεύτερο πολύνεκρο αεροπορικό ατύχημα στη Μαλακάσα, Ιούνιος του 1949, με 18 επιβάτες και τετραμελές πλήρωμα. Πλήγμα στην εταιρεία. Ο Ζώτος κάνει λόγο για σαμποτάζ. Ο ίδιος και λοιποί ιθύνοντες καταδικάζονται. Κυβερνήτης ήταν ο Λευτέρης Καραμολέγκος, ο ήρωας αεροπόρος της Μέσης Ανατολής.
Η Στέλλα Καραμολέγκου, η μητέρα του Λευτέρη, θα στείλει αναφορά στον στρατάρχη Παπάγο, και θα τονίζει, ότι το δυστύχημα οφειλόταν αποκλειστικά στην παλαιότητα του αεροσκάφους. Πλημμελής συντήρηση. Θα καταγγείλει επίσης, ότι ο Χαράλαμπος Ποταμιάνος, αρχηγός ΓΕΑ, είχε μεσολαβήσει ώστε να μην δημοσιοποιηθεί το πόρισμα της αρμόδιας επιτροπής.
Στις 29 Αυγούστου 1949, ο Συμμοριτοπόλεμος τελειώνει. Νίκος Ζαχαριάδης, Μάρκος Βαφειάδης και λοιποί ανθέλληνες συνοδοιπόροι, μαζί με τα υπολείμματα του “Δημοκρατικού Στρατού” λακίζουν προς το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Εκεί, δυστυχώς, και το “Παιδομάζωμα” των Ελληνοπαίδων. Ανατέλλει η δεκαετία του .50. Ο κοινοβουλευτισμός εδραιώνεται, αλλά και τα πάντα κομματικοποιούνται. Ο Ζώτος αθωώνεται στο Εφετείο. Αλλά η βάσκανος μοίρα θα τον παρωθήσει να υπογράψει σύμβαση με το Κόμμα των Φιλελευθέρων για την αποκλειστική χρησιμοποίηση των αεροσκαφών της ΤΑΕ για ρίψη προεκλογικών συνθημάτων. Το περιεχόμενό τους θεωρήθηκε υβριστικό για τον στρατάρχη Παπάγο, ο οποίος, αργότερα, ως πρωθυπουργός, θα βάλλει την ΤΑΕ στη μέγγενη.

Η συνέχεια με τα φτερά της Ολυμπιακής Αεροπορίας του Αριστοτέλη Ωνάση, 1956, μετά από τριετή ανηλεή αλληλοσπαραγμό των Ελλήνων εφοπλιστών για μια θέση στους αιθέρες, με μαγιά κυρίως την προπολεμική και μεταπολεμική ΤΑΕ, τα προσωπικά δημιουργήματα του πατέρα της Πολιτικής Αεροπορίας, του αεροπόρου Στέφανου Ζώτου. Αείμνηστος!
Αντί κεράσματος εν πτήσει, με πολλές αναταράξεις, ελπίζουμε χωρίς spatial disorientation και συμπτώματα ναυτίας!
Ευχαριστούμε για την επιβίβαση!
25η Ιανουαρίου 2025.
Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – αεροπόρος.