Ένας ιστορικός θα γράψει, «Πάντοτε να έχομε στο νου μας, ότι γεγονότα που τώρα βρίσκονται στο παρελθόν, κάποτε σηματοδοτούσαν το μέλλον»!
Βερολίνο, Παλαί ντε Σπορ, Τρίτη βράδυ, 26 Σεπτεμβρίου 1938, ο Αδόλφος Χίτλερ, ο δεκανέας του Α’ΠΠ, ο Αυστροεβραϊκής καταγωγής, ο αποτυχημένος ζωγράφος, ο ηγέτης του Ναζιστικού Εργατικού Κόμματος της Γερμανίας, αυτός με την προσωνυμία ο “φύρερ”, ο καγκελάριος από το 1933 με πρόσκληση του πρώην στρατάρχη και τότε προέδρου φον Χίντερμπούργκ, εκφωνεί πύρινο πατριωτικό λόγο, χτυπώντας αδιάκοπα το χέρι του στο αναλόγιο. Φαιά η στολή, το περιβραχιόνιο με τη σβάστικα, έως βλοσυρό το ύφος, αυτοκυριαρχία και αποφασιστικότητα πέρα από κάθε όριο . . . Φωνές επιδοκιμασίας από τις δεκαπέντε χιλιάδες εκστασιασμένων θεατών, και η βοή να μοιάζει έως απόκοσμη. Μια βοή γεμάτη μέλλον!
« . . . Δεν πρέπει να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία σε ολόκληρο τον κόσμο αυτή τη στιγμή, ότι δεν μιλάει ένας άνθρωπος ή ένας ηγέτης, μα ολόκληρος ο γερμανικός λαός. Όλος ο λαός, εκατομμύρια άνθρωποι, συμφωνούν με κάθε μου λέξη».
« . . . Είμαι ευγνώμων προς τον κύριο Τσάμπερλεϊν για όλες του τις προσπάθειες, και τον έχω διαβεβαιώσει, ότι το μόνο που θέλει ο γερμανικός λαός είναι ειρήνη. Τον έχω διαβεβαιώσει, επίσης, το τονίζω και τώρα, πως όταν επιλυθεί το πρόβλημα της Σουδητίας, η Γερμανία δεν θα έχει άλλες εδαφικές αξιώσεις στην Ευρώπη». Και πολλά άλλα . . . ο φύρερ βρυχάται.
Την επομένη, οι Times του Λονδίνου στο πρωτοσέλιδο θα γράψουν, “Ο Χίτλερ θα περάσει τα σύνορα της Τσεχοσλοβακίας το Σάββατο. Οι στρατιωτικοί μας ειδήμονες υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν τρείς ημέρες για να πάρουν τα τανκς και το πυροβολικό τη θέση τους. Άρα πρέπει να κινητοποιηθεί αύριο”.
Ναι, ήταν η αίσθηση της Ιστορίας, που στις δέλτους της είχε συμπεριλάβει και το Main Kampf, το βασικό ιδεολογικό μανιφέστο, υπαγορευμένο από τον Αδόλφο στον επιστήθιο συνοδοιπόρο του, Ρούντολφ Ες, μέσα στη φυλακή το 1924, με κύριο στόχο την αποκατάσταση του γοήτρου και της ευημερίας του γερμανικού λαού, που περνούσε προφανώς μέσα από την ακύρωση της Συνθήκης των Βερσαλλιών του 1919. Μια συνθήκη, που έθετε μεν τέλος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την πρώτη γενικευμένη σύρραξη του 20ου αιώνα, 28 Ιουλίου 1914 έως 11 Νοεμβρίου 1918, αλλά συγχρόνως ταπείνωνε την Αυτοκρατορική Γερμανία και την περιθωριοποιούσε στρατιωτικά.
Είχε προηγηθεί η προσάρτηση της Αυστρίας, Μάρτιος 1938, με προσωπική απόφαση του Χίτλερ, ως μια κίνηση για την αναβίωση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Και τώρα; Τώρα τι έχει πραγματικά στο μυαλό του; Ich verde die Tsechen zerschlagen / θα συντρίψω τους Τσέχους!
Μετά τον λόγο του Χίτλερ, ο πρωθυπουργός Τσάμπερλεϊν καλεί τους Αρχηγούς των Επιτελείων. “Στα χαρτιά έχουμε είκοσι έξι πολεμικές μοίρες αεροσκαφών αλλά μόνον οι έξι έχουν σύγχρονα αεροσκάφη, Σπίτφαϊρ και Χάρικειν, και αυτών τα όπλα τους παγώνουν πάνω από τα δεκαπέντε χιλιάδες πόδια”, θα είναι η ενημέρωση του Αρχηγού Αεροπορίας. Η ατμόσφαιρα παραπέμπει σε πολεμική κινητοποίηση.
Την επομένη ο πρωθυπουργός ενημερώνει τη Βουλή, «Κύριοι, ελπίζαμε να μεταφερθεί στη Γερμανία η επικράτεια της Σουδητίας, με τα τριάμισι εκατομμύρια Γερμανούς, χωρίς αναστάτωση, απλώς με ένα δημοψήφισμα. Δυστυχώς, ο Χίτλερ ανακοίνωσε χθες βράδυ ότι δεν είναι διατεθειμένος να περιμένει και θα προχωρήσει σε εισβολή το Σάββατο. Κατά τη γνώμη μας, οποιαδήποτε πίεση ασκήσουν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, από θάλασσα, ξηρά και αέρα, δεν θα εμποδίσει τη Γερμανία να καταλάβει τη Βοημία και να συντρίψει την Τσεχοσλοβακία. Θα στείλουμε αμέσως δύο μεραρχίες στη Γαλλία, η οποία έχει καταστήσει σαφές, ότι η πρόθεσή της είναι να προχωρήσει σε ενδεικτικές μόνον εφόδους στη Γερμανία, στα πλαίσια της αμυντικής συμφωνίας με τους Τσέχους, αλλά πολύ αμφιβάλλω αν θα κάνουν και αυτό ακόμα. Θα μείνουν, πιστεύω, πίσω από τη Γραμμή Μαζινό. Προς το παρόν, ψυχραιμία. Όσο ο πόλεμος δεν αρχίζει, υπάρχει πάντα ελπίδα ότι μπορεί να αποτραπεί».
Η αγγλική κοινή γνώμη διαλογίζεται, “Είναι στ’ αλήθεια τρομερό να είμαστε υποχρεωμένοι να ανοίγουμε χαρακώματα και να δοκιμάζουμε αντί-ασφυξιογόνες μάσκες εξ αιτίας μιας διαμάχης σε μια απομακρυσμένη χώρα και μεταξύ προσώπων για τα οποία δεν γνωρίζομε τίποτε . . .”
Ο Τσάμπερλεϊν είχε πρόσφατα κοιτάξει στα μάτια τον Χίτλερ δύο άλλες φορές. Στη συνάντησή τους στο ορεινό κρησφύγετό του, στο Μπερχτεσγκάτεν, στις Βαυαρικές Άλπεις, στις δεκαπέντε Σεπτεμβρίου, και στο Bad Godesberg, προάστειο της Βόννης, στις 23 Σεπτεμβρίου. Και θα παραδεχτεί, ότι σε θέματα γοήτρου ο δικτάτορας Αδόλφος είναι άτεγκτος.
Υπάρχουν λιγότερες από είκοσι ώρες πριν τη λήξη του γερμανικού τελεσίγραφου, και ο εκφωνητής του ραδιοφώνου με ενθουσιασμό αναγγέλλει, “Παρακινημένος από την επιθυμία να κάνει μια ύστατη προσπάθεια για επίτευξη ειρηνικής εκχωρήσεως των γερμανικών εδαφών της Σουδητίας στο Ράιχ, ο Φύρερ κάλεσε σε διάσκεψη τον Μπενίτο Μουσολίνι, τον Νέβιλ Τσάμπερλεϊν και τον Γάλλο πρωθυπουργό Εντουάρ Νταλαντιέ. Οι πολιτικοί άνδρες δέχθηκαν την πρόσκληση. Οι συνομιλίες θα γίνουν στο Μόναχο αύριο το πρωί, 29 Σεπ. 1938.”
Και οι Times θα γράψουν, “Έπαινος στην ακατάβλητη αποφασιστικότητα του Τσάμπερλεϊν . . . παγκόσμια αισθητή η ανακούφιση . . . φαίνεται πως στρεφόμαστε προς το φως”! Αλλά στο φως των προβολέων, εργάτες τοποθετούν σακιά με άμμο έξω από την είσοδο του Υπουργείου Εξωτερικών. Αν και εννιά στους δέκα Βρετανούς ανακουφίστηκαν, όλοι ξέρουν, ότι για τον Χίτλερ, η Σουδητία είναι μόνον η αρχή. Και ο Τσάμπερλεϊν καθ’ οδόν προς το αεροδρόμιο θα δηλώσει, “Όταν ήμουν μικρός έλεγα και ξανάλεγα, αν δεν πετύχεις την πρώτη φορά, προσπάθησε ξανά και ξανά και ξανά, αυτό κάνω τώρα για τρίτη φορά. Όταν επιστρέψω ελπίζω να μπορέσω να πω, ότι από αυτή την τσουκνίδα, τον κίνδυνο πολέμου, δρέπομε ένα άνθος, την ασφάλεια”.
«Κύριε πρωθυπουργέ, κύριοι, καλώς ήρθατε, ονομάζομαι Ρόμπινσον και είμαι ο πιλότος σας. Επιβαίνομε σε ένα Lockheed Electra των Βρετανικών Αερογραμμών, θα πετάξομε σε ύψος επτά χιλιάδων ποδών και ο χρόνος πτήσεως για το Μόναχο είναι περίπου τρείς ώρες». Πολιτικοί, διπλωμάτες, διερμηνείς, δακτυλογράφοι και ένας γιατρός μοιράζονται τις δεκατέσσερις θέσεις του αεροσκάφους. Κάποιος που πετούσε για πρώτη φορά θα ψελλίσει, “Γνωρίζω πως τη μοίρα μου θα συναντήσω κάπου ανάμεσα στα σύννεφα”, αντιγράφοντας την αποστροφή από το έργο, “Ένας Ιρλανδός πιλότος προβλέπει τον θάνατό του”.
Ύστερα από συνεχή πορεία δώδεκα ωρών με αφετηρία το Βερολίνο, το τρένο του Χίτλερ αρχίζει να φρενάρει. Έφθανε σε κάποιον σταθμό νότια από το Μόναχο. Ένα δεύτερο τρένο πλησιάζει τον ίδιο σταθμό και πλευρίζει αυτό του Χίτλερ. Σε λίγο εμφανίζεται ο Μουσολίνι. Οι δικτάτορες σφίγγουν τα χέρια. Οι δύο αντιπροσωπείες, Γερμανική και Ιταλική, θα συνεχίσουν για Μόναχο με το τρένο του φύρερ. Είναι περίοδος του Octoberfest, το ετήσιο λαϊκό φεστιβάλ που γιορταζόταν με το σύνθημα, “Περήφανη πόλη . . . Αισιόδοξη χώρα”.
Όλες οι αντιπροσωπείες θα συναντηθούν στο φουαγιέ του Φύρερμπάου, είχε κτιστεί μόλις πριν ένα χρόνο. Και ήρθε η ώρα, “Ο Φύρερ σας προσκαλεί στο γραφείο του για να αρχίσουν οι συνομιλίες. Προτείνει να μπουν οι ηγέτες και ένας μόνον σύμβουλος”, θα ανακοινώσει ο υπασπιστής του. “Δεν νομίζω ότι θα πρέπει να αφήσομε τον κύριο Χίτλερ να περιμένει”, θα σημειώσει ο Τσάμπερλεϊν, που εισέρχεται πρώτος συνοδευόμενος από τον σερ Χόρας Γουίλσον, για να ακολουθήσει ο Μουσολίνι με τον Τσιάνο, και ο Νταλαντιέ με τον Λεζέρ. Ο Χίτλερ ήδη ήταν στη θέση του πλαισιωμένος από τον Ρίμπεντροπ και τον διερμηνέα Σμιτ. Όλα τα άλλα βαριά ονόματα της Γερμανικής αντιπροσωπείας, Ρούντολφ Ες, στρατάρχης Κάϊτελ, Γκαίρινγκ, Γκέμπελς, Χίμλερ, Βαϊτσέκερ, θα μείνουν στις διπλανές αίθουσες.
Όταν αργότερα, μετά τη σύσκεψη, το ίδιο βράδυ, ο Γουίλσον θα κληθεί από τον Τσάμπερλεϊν να ενημερώσει την αγγλική αντιπροσωπεία, εκεί στο Ρεγκίνα Παλάστ, το ξενοδοχείο όπου είχαν καταλύσει, με αίθουσες υποδοχής στο στυλ των Βερσαλλιών, θα πει, “Ξεκινήσαμε με τον λόγο του Χίτλερ, το γενικό νόημα του οποίου ήταν, ότι η Τσεχοσλοβακία αποτελεί πλέον απειλή για την Ευρώπη, και ότι η όλη κατάσταση πρέπει να διευθετηθεί έως το Σάββατο. Είτε Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία πρέπει να εγγυηθούν, ότι οι Τσέχοι θα αρχίσουν να εκκενώνουν τα υπό αμφισβήτηση εδάφη, είτε ο Χίτλερ θα μπει και θα τα πάρει”. Και θα συνεχίσει ο Γουίλσον λέγοντας, πως επρόκειτο για προσχέδιο που παρουσίασε ο Μουσολίνι και, “οφείλω να πω ότι η γενική εντύπωσή μου είναι ότι ο Χίτλερ δεν μπλοφάρει”. Και θα συμπληρώσει, “ήσασταν σταθερός, κύριε πρωθυπουργέ”, για να πάρει την απάντηση από τον Τσάμπερλεϊν, “φυσικά και ήμουν. Έτσι έπρεπε! Ο Νταλαντιέ ήταν τελείως άχρηστος”. Και θα κλείσει την ενημέρωση ο Γουίλσον σημειώνοντας, ότι, “ναι, ο Χίτλερ συμφώνησε να αναβάλει τη στρατιωτική δράση”.
Και αυτές οι αποφάσεις, εν απουσία της Τσεχικής αντιπροσωπείας. Με εντολή του Χίτλερ δεν είχε επιτραπεί η συμμετοχή της στις συνομιλίες. Οι δύο αντιπρόσωποι έμειναν στο Ρεγκίνα Παλάστ φρουρούμενοι από την Γκεστάπο!
Σύμφωνα, λοιπόν, με το προσχέδιο της συμφωνίας που παρουσίασε ο Ντούτσε, έχοντας προφανώς εκ των προτέρων ενημερώσει τον επιστήθιο φίλο του, Αδόλφο, η εκκένωση των αμφισβητούμενων περιοχών θα ξεκινήσει την 1η Οκτωβρίου. Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Ιταλία εγγυώνται (στο τελικό κείμενο θα αντικατασταθεί με το “συμφωνούν”) την ολοκλήρωση της εκκένωσης μέχρι την 10η Οκτωβρίου 1938.
Κατά μία ιστορική άποψη, ο κατευνασμός είναι απλώς μια προσπάθεια να επανορθώσει κανείς τα ίδια λάθη. Και η Συνθήκη των Βερσαλλιών ήταν άδικη, ήταν ένα μεγάλο λάθος. Και η ανατροπή της πλέον δεν σημαίνει πια τίποτα για τον Χίτλερ. Είναι απλώς ένα πρελούδιο για όσα θα ακολουθήσουν. Μπλοφάρει, λοιπόν, ο Χίτλερ στις συνομιλίες του Μονάχου;
Ένα απόρρητο υπόμνημα, που θα περιέλθει σε γνώση της Αγγλικής αντιπροσωπείας εκεί στο Μόναχο, παραπέμπει στα πρακτικά μιας διάσκεψης που έγινε στην Καγκελαρία του Ράιχ, στο Βερολίνο, τον προηγούμενο χρόνο και συγκεκριμένα στις 5 Νοεμβρίου 1937, όπου ο Καγκελάριος Χίτλερ φέρεται να δηλώνει, “ο στόχος της γερμανικής πολιτικής είναι να διαφυλάξει την φυλετική κοινότητα και να την επεκτείνει. Κατά συνέπεια αποτελεί ζήτημα χώρου. Η γερμανική φυλετική κοινότητα αποτελεί έναν πυκνό φυλετικό πυρήνα, που όμοιός του δεν απαντάται σε καμία άλλη χώρα και συνεπάγεται το δικαίωμα σ’ έναν ευρύτερο ζωτικό χώρο . . . ”!
Τώρα, στα πλαίσια αυτών των συνομιλιών, η αίσθηση της αγγλικής πλευράς είναι ότι, “στο πρόσωπο του εντιμότατου Νέβιλ Τσάμπερλεϊν, ο Φύρερ βρήκε επί τέλους έναν διαπραγματευτή ακόμα πιο ανυποχώρητο απ’ ότι ο ίδιος”. Ενώ για την γερμανική πλευρά, “η ιδιοφυΐα του Φύρερ πολύ σύντομα θα φέρει στο Ράιχ τριάμισι εκατομμύρια συμπατριώτες χωρίς να πέσει πιστολιά.”
Θα ακολουθήσει το καθιερωμένο δείπνο, ξεχωριστά όμως. Η αγγλική με τη γαλλική αντιπροσωπεία στο Ρεγκίνα Παλάστ, και πιο κει, στο Φύρερμπάου, η γερμανική με την Ιταλική. Ο Χίτλερ βράζει από την περιφρόνηση των Αγγλογάλλων που τόλμησαν να απορρίψουν την πρότασή του για κοινό δείπνο, και θα πει στον Μουσολίνι, “Ντούτσε, δεν συμφωνείς, ότι μπορεί κανείς να παρατηρήσει την παρακμή μιας φυλής στο πρόσωπο των ηγετών της; Αυτός ο Τσάμπερλεϊν παζαρεύει για κάθε χωριουδάκι, για κάθε μηδαμινό συμφέρον, σαν να βρίσκεται στη λαϊκή αγορά. Ήταν χειρότερος ακόμη και από όσο θα ήταν οι Τσέχοι. Τι δουλειά έχει αυτός στη Βοημία; Είναι καιρός να μάθει η Βρετανία ότι δεν έχει δικαίωμα να παίζει την γκουβερνάντα της Ευρώπης”. Ναι, εκείνο το βράδυ για τον Χίτλερ η Τσεχοσλοβακία ήταν μια οικονομική οντότητα, όχι έθνος.
Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα, ετοιμάζονται να υπογράψουν τη συμφωνία. Όλες οι αντιπροσωπείες στο γραφείο του Χίτλερ. Ο Τσαμπερλεϊν, εμφανώς ευχαριστημένος, κάτι λέει στο αυτί του Χίτλερ και εκείνος επιδοκιμάζει, ja, ja. Ευχάριστη ατμόσφαιρα. Ακολουθούν οι υπογραφές και η αναμνηστική φωτογραφία μπροστά στο τζάκι, κάτω από το πορτρέτο του Μπίσμαρκ. Οι New York Times θα γράψουν,
«Ο πόλεμος για τον οποίον προετοιμαζόταν πυρετωδώς η Ευρώπη απετράπη σήμερα τα ξημερώματα, όταν οι ηγέτες των κρατών της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας, οι οποίοι συναντήθηκαν στο Μόναχο, κατέληξαν σε συμφωνία που επιτρέπει στα στρατεύματα του Ράιχ να καταλάβουν κυρίως γερμανικά τμήματα της τσεχοσλοβακικής Σουδητίας βαθμιαία μέσα σε μια περίοδο δέκα ημερών που ξεκινά αύριο. Οι περισσότερες απαιτήσεις του καγκελαρίου Χίτλερ έγιναν αποδεκτές. Ο Πρωθυπουργός Τσάμπερλεϊν, του οποίου οι προσπάθειες για ειρήνη στέφθηκαν επιτέλους με επιτυχία, δέχτηκε έντονες επευφημίες από τα πλήθη του Μονάχου».
Πριν αναχωρήσουν οι αντιπροσωπείες, ο Χίτλερ θα καλέσει τον Τσάμπερλεϊν σε κατ’ ιδίαν συνάντηση στο δωμάτιό του και θα συμφωνήσουν,
“Εμείς, ο Φύρερ και καγκελάριος της Γερμανίας και ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, είχαμε σήμερα μία συμπληρωματική συζήτηση. Συμφωνούμε να αναγνωρίσομε, ότι το ζήτημα των αγγλογερμανικών σχέσεων έχει για τις δύο χώρες και για την Ευρώπη πρωταρχική σημασία. Θεωρούμε ότι η συμφωνία που υπεγράφη τη χθεσινή νύκτα συμβολίζει την επιθυμία των δύο λαών να μην πολεμήσουν ποτέ ο ένας εναντίον του άλλου. Είμαστε αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσομε τη μέθοδο αυτή της αμοιβαίας συνεννόησης για όλα τα άλλα ζητήματα . . .”. Αλλοίμονο!
Στο αεροπλάνο, κατά την επιστροφή στο Λονδίνο, η ατμόσφαιρα απέπνεε εξάντληση και μελαγχολία. Κάποιος από την αγγλική αντιπροσωπεία θα παρατηρήσει, ότι “θα πρέπει να αντιμετωπίσομε την πολιτική του κατευνασμού ως μια ατυχή αναγκαιότητα, να τη χρησιμοποιήσομε ως μια ευκαιρία για να κερδίσομε χρόνο και να ανακοινώσομε ένα μαζικό πρόγραμμα επανεξοπλισμού”! Ναι, ρεαλισμός και αυταπάτες δεν παντρεύονται.
Ο βασιλιάς έχει στείλει τον Λόρδο Θαλαμηπόλο στο αεροδρόμιο για να οδηγήσει τον πρωθυπουργό κατ’ ευθείαν στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ για έκφραση ευχαριστιών για την απρόσμενη “ειρήνη”.
“Είναι η ειρήνη της γενιάς μας . . . Μια έντιμη ειρήνη”! Με αυτές τις φράσεις θα χαιρετήσει ο Τσάμπερλεϊν τα πλήθη που τον επευφημούν στην Downing Street. Επρόκειτο για ιστορική αυταπάτη.
Αντίθετα, στο Παρίσι, ο “τελείως άχρηστος” Νταλαντιέ, πιο κοντά στον ρεαλισμό, βλέποντας τα πλήθη να παραληρούν θα παρατηρήσει, “Οι ανόητοι, αν ήξεραν τι επευφημούν”!
Στην πραγματικότητα, αυτό που είχε γίνει ήταν ότι είχε απλωθεί το φιτίλι, το οποίο ο Χίτλερ, αργά ή γρήγορα, θα το άναβε. Έγινε ένα χρόνο αργότερα, την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Με προσωπική εντολή του Φύρερ τα γερμανικά στρατεύματα θα εισβάλλουν στην Πολωνία για αναζήτηση πρόσθετου ζωτικού χώρου. Είχε προηγηθεί, όπως είπαμε, η ενσωμάτωση της Αυστρίας, 12 Μαρτίου 1938, και η κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας 15 Μαρτίου 1939. Η “Πολωνέζα” σε Λα ύφεση μείζονα, του πολωνού Φρέντερικ Σοπέν, αρχίζει να παίζεται στα πολωνικά ραδιόφωνα. O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει πλέον επίσημα. Η παγκόσμια “πολιτισμένη” κοινότητα εισέρχεται σε παρατεταμένη πολεμική έξαρση, και θα γευτεί όλες τις αποχρώσεις της συμφοράς.
Ναι, δεν πρέπει να αδιαφορούμε για τις λεπτομέρειες τις ιστορίας. Αλλά, εκείνο το ιστορικό βράδυ της 29ης Σεπτεμβρίου 1938, εκεί στο Μόναχο, ο Γκέμπελς, ο υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ, θα παραδεχτεί, “Βρε παιδί μου, δεν μπορείς να κάνεις πόλεμο για λεπτομέρειες”.
Κι εσύ κύριε Πούτιν, προσοχή στις λεπτομέρειες του διακηρυγμένου σου Casus belli. Είναι πιθανόν κάποιες, επενδυμένες με ψήγματα εγωισμού και άλλων ατιθάσευτων εμμονών, και μπερδεύοντας τον ρεαλισμό με τις αυταπάτες, μακριά από την αίσθηση της ιστορίας, να σε οδηγήσουν σε γενικευμένο πόλεμο, τον οποίον προφανώς επιβάλλεται να χάσεις.
Αλήθεια, τι σηματοδοτούν για το μέλλον της Ευρώπης τα τεκταινόμενα στα Ουκρανό-ρωσικά μέτωπα; Θα υπάρξει κάποια “πολιτική κατευνασμού”, έστω και αποτυχημένη; Ποιος θα μιλήσει ξανά, μετά από ογδόντα έξη χρόνια για “έντιμη ειρήνη”; Δύσκολο να διατυπώσει κανείς ασφαλή άποψη, όταν έχεις και τον ηγέτη Λουκασένκο, τη μαριονέτα του Πούτιν, να δηλώνει με έπαρση, “μια επίθεση στη Λευκορωσία σημαίνει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος”! Ναι, έτσι είναι οι δικτάτορες, μην τους θίξεις το γόητρο, όπως θα έλεγε και ο Τσάμπερλεϊν!
25 Σεπ. 2024. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – αεροπόρος.
« . . . Δεν πρέπει να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία σε ολόκληρο τον κόσμο αυτή τη στιγμή, ότι δεν μιλάει ένας άνθρωπος ή ένας ηγέτης, μα ολόκληρος ο γερμανικός λαός. Όλος ο λαός, εκατομμύρια άνθρωποι, συμφωνούν με κάθε μου λέξη».
« . . . Είμαι ευγνώμων προς τον κύριο Τσάμπερλεϊν για όλες του τις προσπάθειες, και τον έχω διαβεβαιώσει, ότι το μόνο που θέλει ο γερμανικός λαός είναι ειρήνη. Τον έχω διαβεβαιώσει, επίσης, το τονίζω και τώρα, πως όταν επιλυθεί το πρόβλημα της Σουδητίας, η Γερμανία δεν θα έχει άλλες εδαφικές αξιώσεις στην Ευρώπη». Και πολλά άλλα . . . ο φύρερ βρυχάται.
Την επομένη, οι Times του Λονδίνου στο πρωτοσέλιδο θα γράψουν, “Ο Χίτλερ θα περάσει τα σύνορα της Τσεχοσλοβακίας το Σάββατο. Οι στρατιωτικοί μας ειδήμονες υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν τρείς ημέρες για να πάρουν τα τανκς και το πυροβολικό τη θέση τους. Άρα πρέπει να κινητοποιηθεί αύριο”.
Ναι, ήταν η αίσθηση της Ιστορίας, που στις δέλτους της είχε συμπεριλάβει και το Main Kampf, το βασικό ιδεολογικό μανιφέστο, υπαγορευμένο από τον Αδόλφο στον επιστήθιο συνοδοιπόρο του, Ρούντολφ Ες, μέσα στη φυλακή το 1924, με κύριο στόχο την αποκατάσταση του γοήτρου και της ευημερίας του γερμανικού λαού, που περνούσε προφανώς μέσα από την ακύρωση της Συνθήκης των Βερσαλλιών του 1919. Μια συνθήκη, που έθετε μεν τέλος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την πρώτη γενικευμένη σύρραξη του 20ου αιώνα, 28 Ιουλίου 1914 έως 11 Νοεμβρίου 1918, αλλά συγχρόνως ταπείνωνε την Αυτοκρατορική Γερμανία και την περιθωριοποιούσε στρατιωτικά.
Είχε προηγηθεί η προσάρτηση της Αυστρίας, Μάρτιος 1938, με προσωπική απόφαση του Χίτλερ, ως μια κίνηση για την αναβίωση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Και τώρα; Τώρα τι έχει πραγματικά στο μυαλό του; Ich verde die Tsechen zerschlagen / θα συντρίψω τους Τσέχους!
Μετά τον λόγο του Χίτλερ, ο πρωθυπουργός Τσάμπερλεϊν καλεί τους Αρχηγούς των Επιτελείων. “Στα χαρτιά έχουμε είκοσι έξι πολεμικές μοίρες αεροσκαφών αλλά μόνον οι έξι έχουν σύγχρονα αεροσκάφη, Σπίτφαϊρ και Χάρικειν, και αυτών τα όπλα τους παγώνουν πάνω από τα δεκαπέντε χιλιάδες πόδια”, θα είναι η ενημέρωση του Αρχηγού Αεροπορίας. Η ατμόσφαιρα παραπέμπει σε πολεμική κινητοποίηση.
Την επομένη ο πρωθυπουργός ενημερώνει τη Βουλή, «Κύριοι, ελπίζαμε να μεταφερθεί στη Γερμανία η επικράτεια της Σουδητίας, με τα τριάμισι εκατομμύρια Γερμανούς, χωρίς αναστάτωση, απλώς με ένα δημοψήφισμα. Δυστυχώς, ο Χίτλερ ανακοίνωσε χθες βράδυ ότι δεν είναι διατεθειμένος να περιμένει και θα προχωρήσει σε εισβολή το Σάββατο. Κατά τη γνώμη μας, οποιαδήποτε πίεση ασκήσουν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, από θάλασσα, ξηρά και αέρα, δεν θα εμποδίσει τη Γερμανία να καταλάβει τη Βοημία και να συντρίψει την Τσεχοσλοβακία. Θα στείλουμε αμέσως δύο μεραρχίες στη Γαλλία, η οποία έχει καταστήσει σαφές, ότι η πρόθεσή της είναι να προχωρήσει σε ενδεικτικές μόνον εφόδους στη Γερμανία, στα πλαίσια της αμυντικής συμφωνίας με τους Τσέχους, αλλά πολύ αμφιβάλλω αν θα κάνουν και αυτό ακόμα. Θα μείνουν, πιστεύω, πίσω από τη Γραμμή Μαζινό. Προς το παρόν, ψυχραιμία. Όσο ο πόλεμος δεν αρχίζει, υπάρχει πάντα ελπίδα ότι μπορεί να αποτραπεί».
Η αγγλική κοινή γνώμη διαλογίζεται, “Είναι στ’ αλήθεια τρομερό να είμαστε υποχρεωμένοι να ανοίγουμε χαρακώματα και να δοκιμάζουμε αντί-ασφυξιογόνες μάσκες εξ αιτίας μιας διαμάχης σε μια απομακρυσμένη χώρα και μεταξύ προσώπων για τα οποία δεν γνωρίζομε τίποτε . . .”
Ο Τσάμπερλεϊν είχε πρόσφατα κοιτάξει στα μάτια τον Χίτλερ δύο άλλες φορές. Στη συνάντησή τους στο ορεινό κρησφύγετό του, στο Μπερχτεσγκάτεν, στις Βαυαρικές Άλπεις, στις δεκαπέντε Σεπτεμβρίου, και στο Bad Godesberg, προάστειο της Βόννης, στις 23 Σεπτεμβρίου. Και θα παραδεχτεί, ότι σε θέματα γοήτρου ο δικτάτορας Αδόλφος είναι άτεγκτος.
Υπάρχουν λιγότερες από είκοσι ώρες πριν τη λήξη του γερμανικού τελεσίγραφου, και ο εκφωνητής του ραδιοφώνου με ενθουσιασμό αναγγέλλει, “Παρακινημένος από την επιθυμία να κάνει μια ύστατη προσπάθεια για επίτευξη ειρηνικής εκχωρήσεως των γερμανικών εδαφών της Σουδητίας στο Ράιχ, ο Φύρερ κάλεσε σε διάσκεψη τον Μπενίτο Μουσολίνι, τον Νέβιλ Τσάμπερλεϊν και τον Γάλλο πρωθυπουργό Εντουάρ Νταλαντιέ. Οι πολιτικοί άνδρες δέχθηκαν την πρόσκληση. Οι συνομιλίες θα γίνουν στο Μόναχο αύριο το πρωί, 29 Σεπ. 1938.”
Και οι Times θα γράψουν, “Έπαινος στην ακατάβλητη αποφασιστικότητα του Τσάμπερλεϊν . . . παγκόσμια αισθητή η ανακούφιση . . . φαίνεται πως στρεφόμαστε προς το φως”! Αλλά στο φως των προβολέων, εργάτες τοποθετούν σακιά με άμμο έξω από την είσοδο του Υπουργείου Εξωτερικών. Αν και εννιά στους δέκα Βρετανούς ανακουφίστηκαν, όλοι ξέρουν, ότι για τον Χίτλερ, η Σουδητία είναι μόνον η αρχή. Και ο Τσάμπερλεϊν καθ’ οδόν προς το αεροδρόμιο θα δηλώσει, “Όταν ήμουν μικρός έλεγα και ξανάλεγα, αν δεν πετύχεις την πρώτη φορά, προσπάθησε ξανά και ξανά και ξανά, αυτό κάνω τώρα για τρίτη φορά. Όταν επιστρέψω ελπίζω να μπορέσω να πω, ότι από αυτή την τσουκνίδα, τον κίνδυνο πολέμου, δρέπομε ένα άνθος, την ασφάλεια”.
«Κύριε πρωθυπουργέ, κύριοι, καλώς ήρθατε, ονομάζομαι Ρόμπινσον και είμαι ο πιλότος σας. Επιβαίνομε σε ένα Lockheed Electra των Βρετανικών Αερογραμμών, θα πετάξομε σε ύψος επτά χιλιάδων ποδών και ο χρόνος πτήσεως για το Μόναχο είναι περίπου τρείς ώρες». Πολιτικοί, διπλωμάτες, διερμηνείς, δακτυλογράφοι και ένας γιατρός μοιράζονται τις δεκατέσσερις θέσεις του αεροσκάφους. Κάποιος που πετούσε για πρώτη φορά θα ψελλίσει, “Γνωρίζω πως τη μοίρα μου θα συναντήσω κάπου ανάμεσα στα σύννεφα”, αντιγράφοντας την αποστροφή από το έργο, “Ένας Ιρλανδός πιλότος προβλέπει τον θάνατό του”.
Ύστερα από συνεχή πορεία δώδεκα ωρών με αφετηρία το Βερολίνο, το τρένο του Χίτλερ αρχίζει να φρενάρει. Έφθανε σε κάποιον σταθμό νότια από το Μόναχο. Ένα δεύτερο τρένο πλησιάζει τον ίδιο σταθμό και πλευρίζει αυτό του Χίτλερ. Σε λίγο εμφανίζεται ο Μουσολίνι. Οι δικτάτορες σφίγγουν τα χέρια. Οι δύο αντιπροσωπείες, Γερμανική και Ιταλική, θα συνεχίσουν για Μόναχο με το τρένο του φύρερ. Είναι περίοδος του Octoberfest, το ετήσιο λαϊκό φεστιβάλ που γιορταζόταν με το σύνθημα, “Περήφανη πόλη . . . Αισιόδοξη χώρα”.
Όλες οι αντιπροσωπείες θα συναντηθούν στο φουαγιέ του Φύρερμπάου, είχε κτιστεί μόλις πριν ένα χρόνο. Και ήρθε η ώρα, “Ο Φύρερ σας προσκαλεί στο γραφείο του για να αρχίσουν οι συνομιλίες. Προτείνει να μπουν οι ηγέτες και ένας μόνον σύμβουλος”, θα ανακοινώσει ο υπασπιστής του. “Δεν νομίζω ότι θα πρέπει να αφήσομε τον κύριο Χίτλερ να περιμένει”, θα σημειώσει ο Τσάμπερλεϊν, που εισέρχεται πρώτος συνοδευόμενος από τον σερ Χόρας Γουίλσον, για να ακολουθήσει ο Μουσολίνι με τον Τσιάνο, και ο Νταλαντιέ με τον Λεζέρ. Ο Χίτλερ ήδη ήταν στη θέση του πλαισιωμένος από τον Ρίμπεντροπ και τον διερμηνέα Σμιτ. Όλα τα άλλα βαριά ονόματα της Γερμανικής αντιπροσωπείας, Ρούντολφ Ες, στρατάρχης Κάϊτελ, Γκαίρινγκ, Γκέμπελς, Χίμλερ, Βαϊτσέκερ, θα μείνουν στις διπλανές αίθουσες.
Όταν αργότερα, μετά τη σύσκεψη, το ίδιο βράδυ, ο Γουίλσον θα κληθεί από τον Τσάμπερλεϊν να ενημερώσει την αγγλική αντιπροσωπεία, εκεί στο Ρεγκίνα Παλάστ, το ξενοδοχείο όπου είχαν καταλύσει, με αίθουσες υποδοχής στο στυλ των Βερσαλλιών, θα πει, “Ξεκινήσαμε με τον λόγο του Χίτλερ, το γενικό νόημα του οποίου ήταν, ότι η Τσεχοσλοβακία αποτελεί πλέον απειλή για την Ευρώπη, και ότι η όλη κατάσταση πρέπει να διευθετηθεί έως το Σάββατο. Είτε Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία πρέπει να εγγυηθούν, ότι οι Τσέχοι θα αρχίσουν να εκκενώνουν τα υπό αμφισβήτηση εδάφη, είτε ο Χίτλερ θα μπει και θα τα πάρει”. Και θα συνεχίσει ο Γουίλσον λέγοντας, πως επρόκειτο για προσχέδιο που παρουσίασε ο Μουσολίνι και, “οφείλω να πω ότι η γενική εντύπωσή μου είναι ότι ο Χίτλερ δεν μπλοφάρει”. Και θα συμπληρώσει, “ήσασταν σταθερός, κύριε πρωθυπουργέ”, για να πάρει την απάντηση από τον Τσάμπερλεϊν, “φυσικά και ήμουν. Έτσι έπρεπε! Ο Νταλαντιέ ήταν τελείως άχρηστος”. Και θα κλείσει την ενημέρωση ο Γουίλσον σημειώνοντας, ότι, “ναι, ο Χίτλερ συμφώνησε να αναβάλει τη στρατιωτική δράση”.
Και αυτές οι αποφάσεις, εν απουσία της Τσεχικής αντιπροσωπείας. Με εντολή του Χίτλερ δεν είχε επιτραπεί η συμμετοχή της στις συνομιλίες. Οι δύο αντιπρόσωποι έμειναν στο Ρεγκίνα Παλάστ φρουρούμενοι από την Γκεστάπο!
Σύμφωνα, λοιπόν, με το προσχέδιο της συμφωνίας που παρουσίασε ο Ντούτσε, έχοντας προφανώς εκ των προτέρων ενημερώσει τον επιστήθιο φίλο του, Αδόλφο, η εκκένωση των αμφισβητούμενων περιοχών θα ξεκινήσει την 1η Οκτωβρίου. Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Ιταλία εγγυώνται (στο τελικό κείμενο θα αντικατασταθεί με το “συμφωνούν”) την ολοκλήρωση της εκκένωσης μέχρι την 10η Οκτωβρίου 1938.
Κατά μία ιστορική άποψη, ο κατευνασμός είναι απλώς μια προσπάθεια να επανορθώσει κανείς τα ίδια λάθη. Και η Συνθήκη των Βερσαλλιών ήταν άδικη, ήταν ένα μεγάλο λάθος. Και η ανατροπή της πλέον δεν σημαίνει πια τίποτα για τον Χίτλερ. Είναι απλώς ένα πρελούδιο για όσα θα ακολουθήσουν. Μπλοφάρει, λοιπόν, ο Χίτλερ στις συνομιλίες του Μονάχου;
Ένα απόρρητο υπόμνημα, που θα περιέλθει σε γνώση της Αγγλικής αντιπροσωπείας εκεί στο Μόναχο, παραπέμπει στα πρακτικά μιας διάσκεψης που έγινε στην Καγκελαρία του Ράιχ, στο Βερολίνο, τον προηγούμενο χρόνο και συγκεκριμένα στις 5 Νοεμβρίου 1937, όπου ο Καγκελάριος Χίτλερ φέρεται να δηλώνει, “ο στόχος της γερμανικής πολιτικής είναι να διαφυλάξει την φυλετική κοινότητα και να την επεκτείνει. Κατά συνέπεια αποτελεί ζήτημα χώρου. Η γερμανική φυλετική κοινότητα αποτελεί έναν πυκνό φυλετικό πυρήνα, που όμοιός του δεν απαντάται σε καμία άλλη χώρα και συνεπάγεται το δικαίωμα σ’ έναν ευρύτερο ζωτικό χώρο . . . ”!
Τώρα, στα πλαίσια αυτών των συνομιλιών, η αίσθηση της αγγλικής πλευράς είναι ότι, “στο πρόσωπο του εντιμότατου Νέβιλ Τσάμπερλεϊν, ο Φύρερ βρήκε επί τέλους έναν διαπραγματευτή ακόμα πιο ανυποχώρητο απ’ ότι ο ίδιος”. Ενώ για την γερμανική πλευρά, “η ιδιοφυΐα του Φύρερ πολύ σύντομα θα φέρει στο Ράιχ τριάμισι εκατομμύρια συμπατριώτες χωρίς να πέσει πιστολιά.”
Θα ακολουθήσει το καθιερωμένο δείπνο, ξεχωριστά όμως. Η αγγλική με τη γαλλική αντιπροσωπεία στο Ρεγκίνα Παλάστ, και πιο κει, στο Φύρερμπάου, η γερμανική με την Ιταλική. Ο Χίτλερ βράζει από την περιφρόνηση των Αγγλογάλλων που τόλμησαν να απορρίψουν την πρότασή του για κοινό δείπνο, και θα πει στον Μουσολίνι, “Ντούτσε, δεν συμφωνείς, ότι μπορεί κανείς να παρατηρήσει την παρακμή μιας φυλής στο πρόσωπο των ηγετών της; Αυτός ο Τσάμπερλεϊν παζαρεύει για κάθε χωριουδάκι, για κάθε μηδαμινό συμφέρον, σαν να βρίσκεται στη λαϊκή αγορά. Ήταν χειρότερος ακόμη και από όσο θα ήταν οι Τσέχοι. Τι δουλειά έχει αυτός στη Βοημία; Είναι καιρός να μάθει η Βρετανία ότι δεν έχει δικαίωμα να παίζει την γκουβερνάντα της Ευρώπης”. Ναι, εκείνο το βράδυ για τον Χίτλερ η Τσεχοσλοβακία ήταν μια οικονομική οντότητα, όχι έθνος.
Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα, ετοιμάζονται να υπογράψουν τη συμφωνία. Όλες οι αντιπροσωπείες στο γραφείο του Χίτλερ. Ο Τσαμπερλεϊν, εμφανώς ευχαριστημένος, κάτι λέει στο αυτί του Χίτλερ και εκείνος επιδοκιμάζει, ja, ja. Ευχάριστη ατμόσφαιρα. Ακολουθούν οι υπογραφές και η αναμνηστική φωτογραφία μπροστά στο τζάκι, κάτω από το πορτρέτο του Μπίσμαρκ. Οι New York Times θα γράψουν,
«Ο πόλεμος για τον οποίον προετοιμαζόταν πυρετωδώς η Ευρώπη απετράπη σήμερα τα ξημερώματα, όταν οι ηγέτες των κρατών της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας, οι οποίοι συναντήθηκαν στο Μόναχο, κατέληξαν σε συμφωνία που επιτρέπει στα στρατεύματα του Ράιχ να καταλάβουν κυρίως γερμανικά τμήματα της τσεχοσλοβακικής Σουδητίας βαθμιαία μέσα σε μια περίοδο δέκα ημερών που ξεκινά αύριο. Οι περισσότερες απαιτήσεις του καγκελαρίου Χίτλερ έγιναν αποδεκτές. Ο Πρωθυπουργός Τσάμπερλεϊν, του οποίου οι προσπάθειες για ειρήνη στέφθηκαν επιτέλους με επιτυχία, δέχτηκε έντονες επευφημίες από τα πλήθη του Μονάχου».
Πριν αναχωρήσουν οι αντιπροσωπείες, ο Χίτλερ θα καλέσει τον Τσάμπερλεϊν σε κατ’ ιδίαν συνάντηση στο δωμάτιό του και θα συμφωνήσουν,
“Εμείς, ο Φύρερ και καγκελάριος της Γερμανίας και ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, είχαμε σήμερα μία συμπληρωματική συζήτηση. Συμφωνούμε να αναγνωρίσομε, ότι το ζήτημα των αγγλογερμανικών σχέσεων έχει για τις δύο χώρες και για την Ευρώπη πρωταρχική σημασία. Θεωρούμε ότι η συμφωνία που υπεγράφη τη χθεσινή νύκτα συμβολίζει την επιθυμία των δύο λαών να μην πολεμήσουν ποτέ ο ένας εναντίον του άλλου. Είμαστε αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσομε τη μέθοδο αυτή της αμοιβαίας συνεννόησης για όλα τα άλλα ζητήματα . . .”. Αλλοίμονο!
Στο αεροπλάνο, κατά την επιστροφή στο Λονδίνο, η ατμόσφαιρα απέπνεε εξάντληση και μελαγχολία. Κάποιος από την αγγλική αντιπροσωπεία θα παρατηρήσει, ότι “θα πρέπει να αντιμετωπίσομε την πολιτική του κατευνασμού ως μια ατυχή αναγκαιότητα, να τη χρησιμοποιήσομε ως μια ευκαιρία για να κερδίσομε χρόνο και να ανακοινώσομε ένα μαζικό πρόγραμμα επανεξοπλισμού”! Ναι, ρεαλισμός και αυταπάτες δεν παντρεύονται.
Ο βασιλιάς έχει στείλει τον Λόρδο Θαλαμηπόλο στο αεροδρόμιο για να οδηγήσει τον πρωθυπουργό κατ’ ευθείαν στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ για έκφραση ευχαριστιών για την απρόσμενη “ειρήνη”.
“Είναι η ειρήνη της γενιάς μας . . . Μια έντιμη ειρήνη”! Με αυτές τις φράσεις θα χαιρετήσει ο Τσάμπερλεϊν τα πλήθη που τον επευφημούν στην Downing Street. Επρόκειτο για ιστορική αυταπάτη.
Αντίθετα, στο Παρίσι, ο “τελείως άχρηστος” Νταλαντιέ, πιο κοντά στον ρεαλισμό, βλέποντας τα πλήθη να παραληρούν θα παρατηρήσει, “Οι ανόητοι, αν ήξεραν τι επευφημούν”!
Στην πραγματικότητα, αυτό που είχε γίνει ήταν ότι είχε απλωθεί το φιτίλι, το οποίο ο Χίτλερ, αργά ή γρήγορα, θα το άναβε. Έγινε ένα χρόνο αργότερα, την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Με προσωπική εντολή του Φύρερ τα γερμανικά στρατεύματα θα εισβάλλουν στην Πολωνία για αναζήτηση πρόσθετου ζωτικού χώρου. Είχε προηγηθεί, όπως είπαμε, η ενσωμάτωση της Αυστρίας, 12 Μαρτίου 1938, και η κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας 15 Μαρτίου 1939. Η “Πολωνέζα” σε Λα ύφεση μείζονα, του πολωνού Φρέντερικ Σοπέν, αρχίζει να παίζεται στα πολωνικά ραδιόφωνα. O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει πλέον επίσημα. Η παγκόσμια “πολιτισμένη” κοινότητα εισέρχεται σε παρατεταμένη πολεμική έξαρση, και θα γευτεί όλες τις αποχρώσεις της συμφοράς.
Ναι, δεν πρέπει να αδιαφορούμε για τις λεπτομέρειες τις ιστορίας. Αλλά, εκείνο το ιστορικό βράδυ της 29ης Σεπτεμβρίου 1938, εκεί στο Μόναχο, ο Γκέμπελς, ο υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ, θα παραδεχτεί, “Βρε παιδί μου, δεν μπορείς να κάνεις πόλεμο για λεπτομέρειες”.
Κι εσύ κύριε Πούτιν, προσοχή στις λεπτομέρειες του διακηρυγμένου σου Casus belli. Είναι πιθανόν κάποιες, επενδυμένες με ψήγματα εγωισμού και άλλων ατιθάσευτων εμμονών, και μπερδεύοντας τον ρεαλισμό με τις αυταπάτες, μακριά από την αίσθηση της ιστορίας, να σε οδηγήσουν σε γενικευμένο πόλεμο, τον οποίον προφανώς επιβάλλεται να χάσεις.
Αλήθεια, τι σηματοδοτούν για το μέλλον της Ευρώπης τα τεκταινόμενα στα Ουκρανό-ρωσικά μέτωπα; Θα υπάρξει κάποια “πολιτική κατευνασμού”, έστω και αποτυχημένη; Ποιος θα μιλήσει ξανά, μετά από ογδόντα έξη χρόνια για “έντιμη ειρήνη”; Δύσκολο να διατυπώσει κανείς ασφαλή άποψη, όταν έχεις και τον ηγέτη Λουκασένκο, τη μαριονέτα του Πούτιν, να δηλώνει με έπαρση, “μια επίθεση στη Λευκορωσία σημαίνει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος”! Ναι, έτσι είναι οι δικτάτορες, μην τους θίξεις το γόητρο, όπως θα έλεγε και ο Τσάμπερλεϊν!
25 Σεπ. 2024. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – αεροπόρος.