Εισαγωγή. Η Τριακόντορος, πλοίο με τριάντα κουπιά, ήταν το καράβι που κυριάρχησε στις Ελληνικές θάλασσες από τον δέκατο-πέμπτο μέχρι τον

τέταρτο αιώνα πΧ. Με ένα τέτοιο καράβι λέγεται ότι ο Θησέας ελευθέρωσε τους Αθηναίους από την κυριαρχία των Μινωϊτών, σκοτώνοντας τον Μινώταυρο. Αν και ο μύθος του Μινωταύρου αναμειγνύει την πραγματικότητα με το υπερφυσικό, φαίνεται ότι αντικατοπτρίζει την επικράτηση των Αθηναίων έναντι των Μινωϊτών στο Αιγαίο, που εξάλλου πήρε και το όνομά του από τον πατέρα του Θησέα, τον Αιγέα.

Οι Αθηναίοι θεώρησαν το καράβι που γύρισε από την Κρήτη ιερό και το τοποθέτησαν σε κοινή θέα για να τους θυμίζει αυτόν τους τον άθλο. Επειδή τα ξύλα του καραβιού σάπιζαν και τα πανιά σκίζονταν με τα χρόνια και τις καιρικές συνθήκες, οι Αθηναίοι φρόντιζαν το πλοίο και το συντηρούσαν, αντικαθιστώντας τα φθαρμένα τμήματα με καινούργια. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι το καράβι διατηρήθηκε από τους Αθηναίους, ακόμη και μέχρι την εποχή του Δημητρίου του Φαληρέως (317-307 π.Χ.).

Το πρόβλημα. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, οι φιλόσοφοι άρχισαν να αναρωτιούνται: “Μετά από τόσες αντικαταστάσεις που έγιναν, το καράβι που έχουμε μπροστά μας είναι πράγματι το πλοίο του Θησέα, ή είναι κάποιο άλλο;”. Το ερώτημα αυτό, που μάλλον τέθηκε για πρώτη φορά από τον Ηράκλειτο, απασχόλησε όλους σχεδόν τους αρχαίους φιλοσόφους και τουλάχιστον έχουν ασχοληθεί μ’ αυτό οι μεταγενέστεροι του Ηρακλείτου, Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης.
Το πρώτο ερώτημα εμπλουτίστηκε αργότερα με ένα δεύτερο: “Πότε ακριβώς το πλοίο σταμάτησε να είναι το πλοίο του Θησέα;”. Όταν αλλάχτηκε ένα κουπί; δεκαοχτώ από τα κουπιά; Το κατάρτι; Το ιστίο; πότε ακριβώς;
Οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας προσπάθησαν να λύσουν το πρόβλημα, ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Ο Ηράκλειτος το είχε από την αρχή αποφασίσει με το διάσημό του απόφθεγμα: "Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να διασχίσει τον ίδιο ποταμό δύο φορές, γιατί ούτε ο άνθρωπος ούτε το νερό θα είναι ίδια".
Ο Αριστοτέλης πάλι προσπάθησε να το προσεγγίσει αναλυτικά. Καθόρισε λοιπόν τέσσερις ιδιότητες ενός αντικειμένου που προσδιορίζουν την ταυτότητά του. Αυτές είναι η μορφή, το υλικό, η χρήση και ο τελικός σκοπός.
Μια ακόμη προσέγγιση είναι να προσδιοριστεί το κρίσιμο υλικό. Το μοναδικό δηλαδή εκείνο υλικό που προσδιορίζει τη φύση του αντικειμένου και που όταν αντικατασταθεί αλλάζει την ταυτότητα του αντικειμένου (ή του υποκειμένου)..
Ο Πλούταρχος για μια ακόμη φορά μας ενημερώνει ότι το παράδοξο του “καραβιού του Θησέως” έμεινε αναπάντητο:
(ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΥΞΟΜΕΝΟΝ ΛΟΓΟΝ ΑΜΦΙΔΟΞΟΥΜΕΝΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟ ΠΛΟΙΟΝ ΕΙΝΑΙ… )

Το Παράδοξο διαιωνίζεται. Το ερώτημα παραμένει αναπάντητο μέχρι τις ημέρες μας, αφού μάλιστα ο φιλόσοφος του 17ου Αιώνα Thomas Hobbs μας “μπέρδεψε” ακόμη περισσότερο παρουσιάζοντας το από μία ακόμη γωνία. Είπε λοιπόν ο Hobbs, “Αν, καθώς οι Αθηναίοι άλλαζαν τα φθαρμένα κομμάτια, δεν τα πετούσαν, αλλά τα χρησιμοποιούσαν και έφτιαχναν με αυτά ένα δεύτερο καράβι, ποιό καράβι θα ήταν τελικώς το καράβι του Θησέα; Αυτό που οι Αθηναίοι διατηρούσαν σε περίοπτη θέση, ή το άλλο, αυτό που φτιάχτηκε με τα παλιά κομμάτια;”.
Το ερώτημα επανέρχεται στον δημόσιο λόγο κάθε τόσο με διαφορετική ευκαιρία. Για παράδειγμα μετά την ίδρυση των ΗΠΑ, κάποιος σκέφτηκε γύρω από την ταυτότητα του τσεκουριού του George Washington, που η λαβή του είχε αλλάξει τρεις φορές και η λεπίδα άλλες δύο!!
Επίσης πιό πρόσφατα και πιό “δραματικά” εμφανίστηκε στο πλαίσιο των σύγχρονων μουσικών συγκροτημάτων. Ποιοί, για παράδειγμα ήταν οι Temptations; Σε εκείνο το συγκρότημα τα μέλη του άλλαζαν τόσο συχνά ώστε κάποια στιγμή, τα μέλη του συγκροτήματος ήταν τελείως διαφορετικά από εκείνα που απάρτιζαν το συγκρότημα στην αρχή, ενώ τα εκτός Temptations μέλη ήταν πιο πολλά από εκείνα που ήταν “μέσα”! Τότε τα αρχικά μέλη συγκεντρώθηκαν και ίδρυσαν ένα καινούριο συγκρότημα, που όπως ήταν φυσικό, ονομάστηκε ΚΑΙ αυτό Temptations!! Υπήρξε λοιπόν μία περίοδος όπου υπήρχαν ΔΥΟ συγκροτήματα που κυκλοφορούσαν με το ίδιο όνομα και με παρόμοιο ρεπερτόριο! Όταν το ένα, προκειμένου να λύσει τον γόρδιο δεσμό, πρόσθεσε το Real μπροστά από το όνομά του, σε ελάχιστο χρόνο το δεύτερο ακολούθησε, ώστε να υπάρχουν τώρα, δύο συγκροτήματα με το όνομα “Real Temptations”!
Το παράδοξο της ταυτότητας βέβαια, είναι και βαθύτατα υπαρξιακό σε προσωπικό επίπεδο. Ποιό, δηλαδή είναι αυτό το πρόσωπο που μας κοιτάζει από τον καθρέπτη κάθε πρωί; Αφού τα κύτταρα αυτού του σώματος που λέμε “εαυτό” έχουν αντικατασταθεί από άλλα, σε ένα συνεχές παιχνίδι δημιουργίας και θανάτου, γιατί θεωρούμε πως είμαστε το ίδιο άτομο μετά από σαράντα χρόνια; Και, είμαστε πράγματι το ίδιο εκείνο παιδί που θυμόμαστε να παίζει στις γειτονιές που τρέξαμε για πρώτη φορά και που ούτε καν υπάρχουν πιά;

Επίλογος. Θυμήθηκα το παράδοξο της ταυτότητας ή του πλοίου του Θησέα μετά το πρόσφατο δυστύχημα του CL-215 και τις εικασίες που εκφράστηκαν από δεκάδες ειδικούς του πληκτρολογίου, σχετικά με τις συνθήκες και τις αιτίες της πτώσης του.
Το συγκεκριμένο αεροσκάφος είχε παραληφθεί τον Δεκέμβριο του 1975 και είχε σειριακό αριθμό 1055. Αναρωτήθηκα λοιπόν, δεδομένης της εξαντλητικής συντήρησης που γίνεται στα αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας, το αεροσκάφος με S/N 1055 που παρελήφθη τον Δεκέμβριο του 1975, είναι το ίδιο αεροσκάφος με S/N 1055 που κατέπεσε τον Ιούλιο του 2023;

Δημήτριος Κατελούζος
Αύγουστος 2023