1. Η Πολιτική «δέν μπορεί» παρα να είναι ενέργημα ηθικής κατηγορίας. Κατ’ αντιδιαστολήν, δέν είναι βέβαια ενέργημα γνωσιακής ή αισθητικής κατηγορίας – παρ’ όλον ότι θα ρυθμίζει και τέτοια θέματα στο πλαίσιο της Κοινωνίας: Θα τα ρυθμίζει, ναί, – αλλα δέν ανήκει σ’ αυτά.

Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, δέν μένει παρά να είναι ηθικής κατηγορίας, αφού ρυθμίζει κοινωνικά ζητήματα. Απομένει όμως να το ’δούμε αυτό απο πιό κοντά, εξετάζοντας τώρα την Πολιτική καθεαυτήν.

2. Όπως είναι προφανές, ανάμεσα σε δύο διαφορετικά Άτομα αποκλείεται να εκδηλωθεί απόλυτη συμφωνία παντού, πάντοτε και για όλα τα ζητήματα. Τούτο δέ, είτε για λόγους αντιθετικών συμφερόντων, είτε για λόγους διαφορετικών απόψεων περι του τρόπου δράσης, έστω και για έναν κοινό σκοπό. Γίνεται έτσι προφανέστερο οτι σε μια πολυπληθή ανθρώπινη Ομάδα («Κοινωνία»), οι διαφωνίες θα είναι ο κανόνας.

Πώς λοιπόν αναιρούνται τα αντίστοιχα αδιέξοδα των Κοινωνιών; Η «φυσικότερη» (η αμεσότερη δηλαδή) λύση είναι μέσω της επιβολής του Ισχυροτέρου: Του μπρατσωμένου πολεμιστή παλαιότερα, του πλούσιου εκμεταλλευτή αργότερα (και τώρα) και του Δικτάτορα μαζί με τα παντοειδή μεγαλόσχημα τσιράκια του (ιδίως τον περασμένο αιώνα στην «διανοούμενην» Ευρώπη, τρομάρα μας).

Η άλλη λύση ακολουθεί την Αρχή: «Να διαλέγεσαι, αντί να σκοτώνεσαι»

Μ’ αυτήν την εναρκτική Αρχή γεννιέται η Πολιτική [1]. Πρίν απ’ αυτήν ή χωρίς αυτήν, δέν προκύπτει Πολιτική · προκύπτει ξανά η Αρχή του Ισχυροτέρου.

3. Πώς όμως μπόρεσε να προκύψει (βαθμιαία, βέβαια, και βραδύτατα μέσα στον ιστορικό χρόνο) αυτή η Αρχή; Ιδού ποιες πιθανές αιτιολογήσεις συζητούνται:

• Είναι πολύ φυσικό να υποθέσομε ότι στην μικρή κλίμακα των δι-ατομικών σχέσεων μέσα στην αρχέγονη Ομάδα, είχε αρκετά νωρίς ανακαλυφθεί η ωφελιμότητα της «ανταποδοτικότητας» μέσω μικρών αλληλο-εξυπηρετήσεων. Έτσι εικάζεται η γένεση της Αλληλεγγύης, σε καθαρά ωφελιμιστική βάση. Η διεύρυνση της Αλληλεγγύης στην κλίμακα της όλης Ομάδας, είναι ήδη «διάλογος και συναίνεση». Αυτή δε η ωφελιμιστική Αλληλεγγύη, συνιστά εναν προθάλαμο Ηθικής, αφού έχει να κάνει με διαπροσωπικές σχέσεις.
• Εξ άλλου, μπορεί να υποθέσομε ότι σε κάποιες περιπτώσεις, θα είχε συνειδητοποιηθεί οτι η Ομάδα αδυνάτιζε με τους εσωτερικούς αλληλοσκοτωμούς, κι έτσι είχε μικρότερη παραγωγή και χειρότερη άμυνα έναντι εξωτερικών εχθρών. Έτσι άρχισαν να επιζητούνται λύσεις μέσω «διαπραγμάτευσης-και-συναίνεσης» · τώρα, οι υπο-ομάδες κάτι έχαναν – κέρδιζαν όμως ενα μεγαλύτερο μερτικό απ’ το συνολικό βελτιωμένο όφελος.
• Μάλιστα, σχετικώς, ο Δαρβίνος είχε διαπιστώσει ότι «εκείνες οι Ομάδες πρωτευόντων (χιμπατζήδες, πίθηκοι, κλπ) αποκτούσαν εξελικτικό πλεονέκτημα, «οι οποίες διέθεταν καλύτερη εσωτερική συνοχή» – δηλαδή ελάμβαναν (σε κάποιον βαθμό) υπόψιν το συμφέρον και των άλλων μελών της Ομάδας.
• Σ’ αμφότερες τις περιπτώσεις, στων ανθρώπων ή στων ζώων την Ομάδα, παρατηρούμε για πρώτη φορά:
  • Την εμφάνιση ενός «τρόπου δράσεων και αποφάσεων σχετιζομένων με τα κοινά» (δηλαδή μιας Πολιτικής),
  • που όμως δέν εμπνέονταν μόνον απ’ το άμεσο συμφέρον ενός Ατόμου ή μιας Υπο-ομάδας.
    
    Σημειώνομε επομένως τη γένεση της Πολιτικής συγχρόνως με το «ενδιαφέρον του Εγώ για το Σύ» – ένα ενδιαφέρον που (χωρίς να συμπίπτει) θυμίζει αρκετά το Ηθικό ενέργημα.
• Μια τέτοια ωστόσο συσχέτιση των μελών της Ομάδας με τα ενδιαφέροντα των Άλλων μελών, συνιστά μια σημαντική προπαίδεια ώστε (μέσα σε μακρόχρονα έστω χρονικά διαστήματα) να ξυπνάει η ενίοτε βασική υπαρξιακή ηδονή της Φιλότητας, στην οποία το Άτομο μυήθηκε όταν (μέσω της Μητέρας κυρίως) αυτοσυνειδητοποιήθηκε. Τότε, ο κατάλογος των αναγκών του Είναι διευρύνθηκε (σε άτομα ενός τμήματος έστω του κοινωνικού συνόλου), περιλαμβάνοντας τώρα και την απαίτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης – «για να μή νιώθω δυστυχής εξαιτίας της δυστυχίας των Άλλων». Αυτή όμως η ανθρωπικότερη εξέλιξη των αναγκών του Ατόμου, δυνάμωσε δυσαναλόγως περισσότερο την αξία της νέας Αρχής «να διαλέγεσαι, αντί να σκοτώνεσαι».

4. Κάπως έτσι λοιπόν υποθέτομε ότι ολοκληρώθηκαν οι απαιτήσεις του εν κοινωνία ανθρώπου: Μαζί με τις συνήθως απαριθμούμενες ανάγκες:

• Αυτοσυντηρησίας (Εκπαίδευση, Εργασία, Υγεία, Δικαιοσύνη)
• Αυτοεπιβεβαίωσης (Καλλιέργεια, Ελευθερία, Τέχνη),
  
  προστίθεται τώρα και μια σπουδαία ατομική ανάγκη που παίρνει διάφορα ονόματα (Φιλότητα, Κοινωνική Δικαιοσύνη), αλλα σημαίνει «τη χαρά που νιώθω εγώ όταν ο Διπλανός-μου είναι χαρούμενος». Οι περισσότεροι απο σάς, αυτήν τη χαρά την έχετε ανάγκη, σε κάποιον βαθμό έστω.
  
  Μόλις λοιπόν τελειώσαμε με τον Κατάλογο των Αναγκών του Ατόμου, διερωτώμαστε τώρα πώς θα καταφέρομε να τις ικανοποιούμε «εν κοινωνία», κατά τον καλύτερο εφικτό τρόπο. Είναι δε η απάντηση δύσκολη για τους εξής λόγους:

• Κάμποσες απ’ αυτές τις Ανάγκες είναι αντιφατικές μεταξύ τους και απαιτούν μια βελτιστοποίηση, η οποία όμως είναι συνήθως έργον ατομικό.
• Άλλες τόσες όμως θα ικανοποιηθούν μέσω της Ομάδας – εντός της οποίας βεβαίως θα εκδηλωθούν και όλες οι παντοειδείς διαφορές είδους, ιεράρχησης και έντασης αναγκών των Άλλων. Οι αντιστοίχως απαιτούμενες ρυθμίσεις αναμένονται τώρα να γίνουν σε διάφορες στάθμες οργάνωσης, με την άσκηση της αρμόδιας Πολιτικής.

5. Ως γνωστόν, η λήψη των συλλογικών αποφάσεων (στο πλαίσιο της Πολιτικής) προϋποθέτει πρώτα την εξαντλητική γνωσιακή ανάλυση των αντίστοιχων θεμάτων, υπο τον όρον πάντως οτι έχουν εισαχθεί ως δεδομένα ορισμένες προτιμήσεις – ιεραρχήσεις ηθικής κατηγορίας. Αυτό υπενθυμίζουν τα (εμφανώς ανεπαρκή) παραδείγματα πολιτικών δράσεων που ακολουθούν:

• Απογραφή των οικονομικών αναγκών ατόμων και ομάδων (Γνωσιακό θέμα, στο οποίο όμως εμπλέκονται και ζητήματα ειλικρίνειας και αντιπροσωπευτικότητας – οπότε και «Ηθικό»).
• Αποτίμηση της σημασίας και ιεράρχηση των επιμέρους οικονομικών αναγκών, προκειμένου να αναλωθούν συλλογικές προσπάθειες και πιστώσεις για την ικανοποίησή τους.
• Επίλυση οικονομικών δια-γενεαλογικών προβλημάτων
  • Εθισμοί και δημόσιο κόστος (κάπνισμα, οινόπνευμα, ουσίες)
  • Περιβαλλοντικά προβλήματα και κλιματική αλλαγή ως αντικείμενο συμφερόντων και των μελλοντικών γενεών
  • Το Ασφαλιστικό αδιέξοδο ως κυρίως αντικείμενο συμφερόντων της επόμενης γενιάς
• Προβλήματα Παιδείας
  • Ποσοστό εθνικών δαπανών (ανταγωνιστικές ανάγκες)
  • Εκπαίδευση παιδιών με ανεπαρκείς ή με άριστες διανοητικές ικανότητες: Προβλήματα ατομικών δικαιωμάτων ή κοινωνικής δικαιοσύνης ή Ανάπτυξης
  • Οργανωτική και οικονομική εντατικοποίηση στις ευκαιρίες ρωμαλέας επαγγελματικής εκπαίδευσης ή χαμήλωμα της στάθμης πανεπιστημιακών σπουδών, ώστε να αυξάνεται το πλήθος των νέων με τέτοιους τίτλους. (Γνωστές αντιφατικότητες).
  • Σημασία της Καλλιέργειας (Ήθος, Τέχνη), έναντι της Εκπαίδευσης (Γνώσεις, Δεξιότητες) για την ευδαιμονία των Πολιτών και αντίστοιχο οικονομικό κόστος.
• Και πολλά άλλα (όπως και κυρίως τα συνταγματικά minima)· περιλαμβανομένου και του βασικού προβλήματος «πόσος διάλογος μεταξύ αντιτιθέμενων Ομάδων», έναντι «πόσου αναμενόμενου οφέλους του Συνόλου» απ’ την ταχύτητα στη λήψη της απόφασης.

Σε όλα τούτα, είναι μέν προφανές το απαιτούμενο γνωσιακό υπόβαθρο (καθόλου πρωτότυπο άλλωστε), αλλ’ είναι εμφανέστατος ο ρόλος αποφάσεων που κείνται εκτός Επιστήμης. Αποφάσεων που αφορούν:

• σχέσεις προσώπων
• σχέσεις γενεών
• σύγκριση μεταξύ οικονομικών και διανοητικών ικανοποιήσεων του Πολίτη («στομάχι ή καρδιά»)
• προτίμηση του τώρα ή του ύστερα, κλπ.

Όλα τούτα είναι Αξιακής κατηγορίας – άρα οι αντίστοιχες επιλογές ανήκουν στο βασίλειο της Ηθικής, κι όχι της Επιστήμης.

6. Τώρα, άν προσγειώσομε λίγο περισσότερο τη συλλογιστική μας, μπαίνει στη συζήτηση και το Ήθος των παραγόντων του πολιτικού ενεργήματος:

• Παρά την απέραντη περιπλοκή των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, δέν βλέπομε (σχεδόν ποτέ) την κατάθεση λεπτομερών επιστημονικών Εκθέσεων υποστηρικτικών των προτεινομένων νομοθετημάτων: Είτε λόγω ραθυμίας, είτε λόγω άγνοιας υποχρεώσεων – ετούτο το ελάττωμα συνιστά αν-Ήθος
• Συχνότατα, ενώ οι Πολιτικοί γνωρίζουν τη βέλτιστη λύση για το Σύνολο, δέν την ακολουθούν, προκειμένου να είναι βραχυπρόθεσμα αρεστοί σε συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων, είτε διότι δεσμεύονται (λέει) από μια (ανεδαφική εν προκειμένω) «ιδεολογία» – το δήθεν θαυματουργό λυσάρι…
• Άλλες φορές αποκρύπτονται οι πολύ δυσμενείς συνέπειες της Απόφασης, για ορισμένες κατηγορίες Πολιτών – γεγονός που συνιστά βαρειά Ανειλικρίνεια.
• Σπανιότερες, έστω, ανεύθυνες παρεμβάσεις (μέ ή χωρίς δωροδοκία) υπέρ συγκεκριμένων συμφερόντων, εισβάρος του ευρύτερου συμφέροντος. Απάτη;
• Συμμετοχή σε διάλογο με πρόστυχα μέσα, αντί με επιχειρήματα: Απολιτική νοοτροπία…
• Η τεράστια ενίοτε διχοστασία ανάμεσα σε προεκλογικές υποσχέσεις και κυβερνητικές πραγματοποιήσεις, συνιστά μακροπρόθεσμη υπονόμευση των θεμελίων της Δημοκρατίας. Πάντως δε, συνιστά μια μορφή ψεύδους.
• Αφήνω απ’ έξω τον θρυλούμενον χρηματισμό (την «Ετεροδοσοληψία») μερικών πολιτικών παραγόντων.

Προφανώς, έχομε καί εδώ να κάνομε ευθέως με Ηθικής κατηγορίας ζητήματα.

Και δέν θέλω εδώ τώρα να συμπληρώσω την εικόνα με την ενδεχόμενη Αντικοινωνικότητα Πολιτών, οι οποίοι συνιστούν τους λειτουργικούς συμπαίκτες του πολιτικού ενεργήματος. Πολιτική ως συνολική δραστηριότητα ασκείται μαζί με τους Πολίτες – όχι δήθεν χωριστά (ως ενίοτε υποστηρίζεται). Η Πολιτική Υποανάπτυξη απ’ την οποία ενδέχεται να υποφέρει η Χώρα, δέν οφείλεται σε μια κάστα ανήθικων Πολιτικών που πέσαν απ’ το Διάστημα.

Μια παλαιότερη Μελέτη της Διεθνούς Τράπεζας είχε μάλιστα διαπιστώσει οτι η περί «Κανόνων Δικαίου Αντίληψη» (ΚΔΑ) που επικρατεί στους πολίτες μιας Χώρας, συνδέεται αξιόπιστα με το «Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν» (ΑΕΠ):

(ΑΕΠ) ≈ 12 [(ΚΔΑ +1] ± 4            [χιλ. δολ]
όπου οι τιμές του δείκτη «ΚΔΑ» κυμαίνονται μεταξύ 0,5 και 2,5.

Διευκρινίζω οτι η ΚΔΑ βαθμολογείται συναρτήσει ηθολογικών χαρακτηριστικών των Πολιτών, όπως:

• η εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς κανόνες
• ο σεβασμός των συμφωνιών
• τα δικαιώματα ιδιοκτησίας
• η συμμόρφωση με τη Δικαιοσύνη, και
• η πιθανότητα άσκησης βίας.

Ποιος θα την περίμενε μια τέτοια μετουσίωση του Ήθους σε Πλούτον! Άρα και το πολιτικό αν-Ήθος μάλλον θα το παράγει η Φτώχεια;…(Άς το ακούν οι μεγάλοι ιδρυτές Πολιτικών Θεωριών: Θεωριών εν απουσία του βασικού παράγοντα που λέγεται Ήθος Πολιτών και Πολιτικών).

Τελικώς, δίκαια πήρε το Nobel (1998) ο Amartya Sen ο οποίος αναλυτικότατα υποστηρίζει οτι η οικονομική Πολιτική ανήκει στην Ηθική.

[1] Και να λείπουν τα μισόλογα. Για τον απλό φιλοσοφικό λόγο, η Πολιτική αρχίζει μόνον με τη Δημοκρατία. Οι Δικτατορίες ψευδώς ισχυρίζονται ότι ασκούν Πολιτική: Οι Ολοκληρωτισμοί στους οποίους στηρίζονται, είναι η άρνηση της εναρκτικής Αρχής της Πολιτικής. Είναι συνέχιση εφαρμογής της Αρχής του Ισχυροτέρου (σε γνώση).

* Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ακαδημαϊκός, διανοητής, συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Καστοριά και σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Παρίσι. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών του Τορίνου (Ιταλία), και επίτιμος διδάκτωρ σε διάφορα πανεπιστήμια. Στο επιστημονικό του αντικείμενο ασχολήθηκε με την τεχνολογία του σκυροδέματος, την γεφυροποιία και την εδαφομηχανική, ενώ παράλληλα έχει καταπιαστεί με ένα ευρύτατο φάσμα πεδίων, ήτοι Φιλοσοφία, Παιδεία, Γλώσσα, Ορολογία, καθώς και με κοινωνικά θέματα ως συντάκτης επιφυλλίδων στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο τύπο. Παράλληλα, είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Αρχαίας Τεχνολογίας, και επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας. Έχει δημοσιεύσει 430 επιστημονικές εργασίες και 50 βιβλία σε διάφορες γλώσσες, ενώ του έχουν απονεμηθεί, μεταξύ άλλων, το International Award of Merit In Structural Εngineering από τη διεθνή Ένωση Γεφυρών και Κατασκευών στη Ζυρίχη και το Μετάλλιο της Πόλεως των Παρισίων.

Αναδημοσίευση: https://atheniantimes.gr/2021/07/08/theodosis-tasios-i-politiki-os-energima-ithikis-katigorias/