Μήπως, “μέσα στην κρίση είναι η λύση”; Πάντως, η Suzanne μας εύχεται . . .Χριστούγεννα καλά και οικογενειακά!
Ποτέ και κανείς δεν γνωρίζει τι έχει στο ράφι της η ζωή για τον καθέναν μας. Οι εκπλήξεις και τα απρόοπτα στο διάβα του χρόνου μοιάζουν ατελείωτα. Το θέμα είναι τι πρόσημο μπορεί να έχουν κάθε φορά. Αλλοίμονο, οι απογοητεύσεις περισσεύουν, η ευτυχία μοιάζει με το διαρκώς απομακρυνόμενο αγαθό, οι οάσεις ευδαιμονίας μη εύκολα προσβάσιμες και οι συμβιβασμοί αναγκαίοι . . . αναπόφευκτα απαραίτητοι.
Η κρυφή προσμονή κάθε νέας κοπέλας προφανώς και ήταν πριν κάποιες δεκαετίες, ο πρίγκιπας καβάλα στ’ άσπρο άλογο, το μονόπετρο των αρραβώνων, η ανθοδέσμη του γάμου με άνθη λεμονιάς, η οικογένεια. Πολλές, βεβαίως, οι ανεπιθύμητες και απρογραμμάτιστες “ενδιαφέρουσες” καταστάσεις. Αλλά τα παιδιά, πολλά, οι οικογένειες πολυμελείς, και πολλές από αυτές με χαρτί απορίας. Ήταν η επικρατούσα “κανονικότητα”.
Ήρθε και η εποχή της “απελευθέρωσης”, μετουσιωμένη σε κουλτούρα των χίπις. Ως Hipsters χαρακτηρίστηκαν, τη δεκαετία του .60, εκείνοι που απορρίπτουν την υπάρχουσα κουλτούρα και προβάλλουν πιο ελεύθερες απόψεις. Πρόκειται για τα “παιδιά των λουλουδιών” με τα ψυχεδελικά ροκ συγκροτήματα, τη σεξουαλική απελευθέρωση, τη χρήση μαριχουάνας και LSD, με αδιάλειπτο στόχο την εξερεύνηση και αποδοχή εναλλακτικών, πιο προχωρημένων κωδίκων ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Παράλληλα φούντωσε και ο φεμινιστικός ακτιβισμός, που ξεπέρασε κάθε όριο παραλογισμού, με κύρια εκστρατεία το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος και της παραγωγικής ικανότητας της γυναίκας. Βεβαίως, ο φεμινισμός είναι προϊόν του Διαφωτισμού, στα μέσα δε του 18ου αιώνα μετασχηματίστηκε σε οργανωμένο κίνημα. Τότε γράφτηκε, “Η Υποταγή των Γυναικών” – The Subjection of Women, με στόχο να αναδειχθεί, ότι η νόμιμη κατωτερότητα του ενός φύλλου από το άλλο είναι αποφασιστικής σημασίας λάθος και συνιστά το κύριο εμπόδιο στη βελτίωση και πρόοδο της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινότητας.
Αργότερα, θα λάμψει το λογοτεχνικό άστρο της Mary Wollstonecraft, η οποία το 1792, μεσούσης της Γαλλικής Επαναστάσεως, θα εκδώσει το επαναστατικό έργο, “Η Εκδίκηση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας – A Vendication of the Rights of the Women”, όπου ασχολείται με τις παραδοσιακές έννοιες της θηλυκότητας και της αυθεντίας και τη γυναικεία ανεξαρτησία. Μεταξύ των άλλων θα γράψει, ‘‘Θλίβομαι που οι γυναίκες υποτιμώνται συστηματικά λαμβάνοντας ευχαρίστως την ασήμαντη προσοχή που οι άνδρες θεωρούν πως αρμόζει να δείχνουν στο γυναικείο φύλο. Τόσο γελοία μου φαίνονται όλα αυτά τα μικρά τελετουργικά, που με δυσκολία συγκρατώ τα νεύρα μου όταν βλέπω έναν άνδρα να σπεύδει με περισσή προθυμία να πιάσει ένα πεσμένο μαντίλι ή να ανοίξει μια πόρτα, τη στιγμή που μια κυρία θα μπορούσε να το κάνει και μόνη της με μία κίνηση". Ήταν η μητέρα της μετέπειτα διάσημης Μαίρης Σέλλεϋ, συγγραφέως του "Φρανκεστάιν" και φίλης του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, προεπαναστατικά.
Προϊόντος του χρόνου, ο ριζοσπαστικός φεμινισμός θεμελιώθηκε στην αποδοχή της αρχής, ότι η υφιστάμενη διαχρονική καταπιεστική πατριαρχία είναι η ριζική αιτία των περισσότερων κοινωνικών προβλημάτων. Είναι απίστευτες οι μορφές, το σχήμα και το περιεχόμενο του φεμινισμού. Και βέβαια το κίνημα πέτυχε πολλά, οι κοινωνίες άλλαξαν, οι οικογένειες τρόπον τινά μεταλλάχθηκαν, οι ρόλοι αναβαθμίστηκαν. Αλλά, έφερε και πάρα πολλές παρενέργειες, με το φλέρτ σε αποδρομή και τον ρομαντισμό ξεθωριασμένο, και κυρίως, εδώ ήθελα να καταλήξω, έφερε και πολλή . . . “μοναξιά”, ο καθένας μπορεί να δώσει τον δικό του ορισμό, η οποία μοναξιά, δυστυχώς, αρχίζει να βιώνεται όταν πλέον είναι πολύ αργά και τα περιθώρια αλλαγής πορείας εξαφανισμένα.
Η σημερινή εποχή, λοιπόν, είναι ποικιλοτρόπως διαφοροποιημένη. Ο γάμος δεν συνιστά πλέον “αποκατάσταση”. Η χειραφέτηση της γυναίκας εισήγαγε πολλούς και περίεργους αγνώστους στην εξίσωση της συζυγικής συμβίωσης ή έστω της συντροφικής συγκατοίκησης. Και, ιδού, στα μάτια των νέων προχωρημένης ηλικίας η κοινωνία μοιάζει να πορεύεται ελαφρώς ανορθόδοξα. Στους νέους, εμφανώς, κυριαρχεί μια τάση, ένα συναίσθημα, μια άποψη, που μοιάζει έως εγωιστική. Ενώ, δηλαδή, δείχνουν να μη χρωστούν ευγνωμοσύνη στους γεννήτορές τους, αρνούνται την υποχρέωσή τους όσον αφορά στη δημιουργία διαδόχου καταστάσεως. Αλλοίμονο αν το φαινόμενο ήταν γενικευμένο.
Όμως, οι αναγκαίες σπουδές, τα μεταπτυχιακά, στείλε βιογραφικά προς κάθε κατεύθυνση αταίριαστη ακόμα και με τις σπουδές, η καλή περίπτωση αργεί να έρθει, η επαγγελματική αποκατάσταση σαφώς διανύοντας την τρίτη δεκαετία, να σου και το instagram, πώς αυτή και γιατί όχι κι εγώ, η ευκαιριακή συμβίωση να τα προσφέρει όλα, οι αναίτιοι και επαναλαμβανόμενοι χωρισμοί από (εκτός γάμου) τραπέζης και κοίτης, ομπρέλα σε όλα η ισότητα των δύο φύλων, έχομε και τις ποσοστώσεις, με την “τύχη αγαθή” όχι πάντα παρούσα, να και το φρούτο εποχής, ο Covid, να πυροβολεί οσημέραι κάθε σκέψη για οικογενειακό προγραμματισμό, και σε λίγο, μαζί με τις πρώτες ρυτίδες, το άγχος της δημιουργίας οικογένειας να αρχίζει να μουσκεύει το προσκεφάλι για το αν και πότε. Ρωτήθηκε ο Βούδας για το μεγαλύτερο σφάλμα που κάνουν οι άνθρωποι. “Πιστεύουν πως έχουν απεριόριστο χρόνο”, απάντησε. Αλλοίμονο, ο χρόνος παρέχεται δωρεάν αλλά ποτέ δεν γίνεται κτήμα μας. Όταν χαθεί δεν ξανακερδίζεται.
Ο καθένας έχει την άποψή του, ίσως και επιστημονική. Εμείς εδώ απλώς μοιραζόμαστε εμπειρίες ζωής. Από θεωρίες και στατιστικές επί του θέματος, σε αέναη αναπαραγωγή, έχομε μπουχτίσει. Και το συμπέρασμα για τις τελευταίες δεκαετίες αμετάβλητο, “Tο δημογραφικό πρόβλημα της Χώρας οδηγεί σε αύξηση των ορίων ηλικίας”. Οι περαιτέρω εθνικές συνέπειες είναι εύκολα ανιχνεύσιμες. Πολιτεία, κοινωνία, ατομικότητες και λοιπές συλλογικότητες . . . τι δεν κάνομε σωστά; Τα όποια μέτρα, προτροπές και παροτρύνσεις δεν αποδίδουν. Πόσοι συμβιβασμοί χρειάζονται και πόσες υπερβάσεις είναι αποδεκτές; Μήπως χρειαζόμαστε πρότυπα;
Πάντως, η Suzanne τον Απρίλιο του 2020, σε ηλικία σαράντα πέντε ετών, μέσα στον ίδιο γάμο, έφερε στον κόσμο το εικοστό δεύτερο εν ζωή παιδί της. Διερωτάται κανείς, αν και πόσα πολλά της στέρησε η ζωή. Πόσα νεροφαγώματα, δηλαδή, μπορεί να έχει η ευτυχία της από την απίστευτη πολυτεκνία της, αν δεν συμβαίνει να είναι κορεσμένη η ευδαιμονία της;
Στα επτά της χρόνια γνώρισε το κατά τέσσερα χρόνια μεγαλύτερό της γειτονόπουλο, τον Noel, τον κατοπινό της σύζυγο, τον σύντροφο της ζωής της όπως θα λέγαμε σήμερα. Η χημεία τους εξελίχθηκε σε θυελλώδες ρομάντσο και στα δεκατρία της η Σουζάνα της ιστορίας μας θα έρθει αντιμέτωπη με απροσδόκητη εγκυμοσύνη. Και τώρα τι κάνομε; Καμία σκέψη για termination (για να μη χρησιμοποιήσομε ελληνικούς ανεπιθύμητους όρους!), και το πρώτο παιδί του ζευγαριού, ο Christ, ήρθε στη ζωή πριν η νεαρή μαμά του κλείσει τα δεκατέσσερα.
Το επόμενο βήμα, λογικά, έπρεπε να είναι ο γάμος. Όλοι συμφώνησαν, εκτός από τον νόμο, που έθετε όριο ηλικίας τα δεκαοκτώ. Ναι, θα τηρηθεί ο νόμος, και εννέα μήνες μετά τον γάμο θα έρθει το δεύτερο παιδί, η Σοφία. Όχι, δεν προτιθέμεθα να κάνομε οικογενειακό προσκλητήριο, αλλά η Σουζάνα πάντα θυμάται τις αρχικές σκέψεις της, “two is the optimal number of children for a happy and healthy home life”. Όμως, η ανθοφορία και καρποφορία έφεραν κάθε χρόνο και από ένα παιδί, παρακάμπτοντας τα επιβεβλημένα δεκαοκτάμηνα, με τους γυναικολόγους να βρίσκονται σε σύγχυση για την υγεία της μαμάς. Και το ζευγάρι να στοχάζεται . . . “κάθε γέννα έχει τη δική της μαγεία”!
Κάποτε είπαν, “τελειώσαμε”, “αλλά ποιός τους πίστευε;” θα σχολιάσουν τα μεγαλύτερα παιδιά τους. Έπρεπε η Σουζάνα να συμπληρώσει οκτακόσιες εβδομάδες περίπου σε κατάσταση εγκυμοσύνης, ενώ παράλληλα άρχισαν να έρχονται με καταιγιστικό ρυθμό και τα εγγόνια. Ας μη διερωτηθούμε “πώς τα φέρνει βόλτα”, το ζευγάρι με τα είκοσι δύο παιδιά, στα οποία προσμετρούν, για τους δικούς τους ευδαιμονικούς λόγους, και ένα stillborn. Το σπίτι τους στα βόρεια προάστια του Λονδίνου διαθέτει δέκα υπνοδωμάτια, η αγγλική κυβέρνηση τους επιδοτεί με διακόσιες είκοσι λίρες την εβδομάδα, με το πλυντήριο να δουλεύει ασταμάτητα επί εικοσιτετραώρου βάσεως και ο νεροχύτης πάντα στοιβαγμένος.
Να τολμήσομε να διερωτηθούμε, τι θα έλεγε η Mary Wollstonecraft στη Suzanne σε μια υποθετική συνάντησή τους; Προφανώς, όχι . . . ξεφεύγει των ορίων της φαντασίας μας! Πρόκειται για δύο ακραίες και αγεφύρωτες περιπτώσεις, η επαναστάτρια και η υπέρ-πολύτεκνη με δύο και πλέον αιώνες διαφορά.
Και κάτι ακόμα, άραγε, η Souzane και ο Noel, να είχαν επηρεαστεί από τον Όμηρο που διαμήνυε πως, “οικωφελίη (=ο αυξάνων τον οίκον), η τε τρέφει αγλαά(=ένδοξα) τέκνα”; Να έχομε κατά νου, ότι οι Ομηρικές ποιητικές αποστροφές έχουν το λήμμα “Χρέος” ως αέτωμα. Τι μήνυμα, λοιπόν, στέλνουν οι δύο αυτοί γονείς σχετικά με τον υλισμό και την ηδονοθηρία που τείνουν να γίνουν τα σύγχρονα χαρακτηριστικά, σε έναν κόσμο όπου ο θεσμός της οικογένειας αρχίζει να αχνό-αμφισβητείται; Κάτι απροσδιόριστο, τέλος πάντων, εμποδίζει τις σημερινές ανεπτυγμένες κοινωνίες να αποκτηθούν πολλά και αγλαά τέκνα, και η Ελλάδα μπροστάρισσα. Χάσμα γενεών; O Tempora, o Mores!
Μήπως πάψαμε να θεωρούμε την οικογένεια σαν τη μουσική, όπου κάποιες νότες είναι υψηλές, κάποιες χαμηλές, αλλά πάντα υπάρχει η μελωδία της ευτυχίας; Μια μελωδία που τη συνθέτουν οι αμοιβαίοι συμβιβασμοί και οι συνειδητές υπερβάσεις. Συμβιβασμοί και υπερβάσεις που ισοδυναμούν με αποτίναξη κάθε ενοχής και συνιστούν λογική προσαρμογή σε κάθε αλλαγή, φτάνει να μην ταυτίζονται με κάθε μορφής υποταγή. Και, βεβαίως, πάντα με λίγη φιλοσοφία, ως το κλειδί της ευδαιμονίας, κατά τον Πλάτωνα. Θεωρίες . . .
Ο μαθητής του, όμως, ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης, “ο νους της διατριβής”, πιο κοντά στη γήινη πραγματικότητα, μας παραπέμπει στους προσωπικούς του συμβιβασμούς και άλλες υπερβάσεις. Αφού “απελευθέρωσε” την Ερπυλλίδα, δούλη της βιολόγου πρώην Χαλκιδαίας γυναίκας του Πυθιάδος (που ήταν υιοθετημένη από τον φιλόσοφο Ερμία), την παντρεύτηκε και απέκτησε μαζί της τον Νικόμαχο, στον οποίον είναι αφιερωμένο το γνωστό του έργο, Ηθικά Νικομάχεια. Είχε και μια κόρη από τον πρώτο γάμο, Πυθιάς και αυτή. Έζησε με την Ερπυλλίδα μέχρι τον θάνατό του και με διαθήκη είχε αναθέσει σε φίλους του από τον φιλοσοφικό κύκλο να την προσέχουν.
Δεν ξέρομε, βέβαια, τι ακριβώς δίδαξε στον μαθητή του Αλέξανδρο για όλα αυτά. Αλλά, επειδή το παιδευτικό όργανο ήταν τα Ομηρικά έπη, οπωσδήποτε θα ενστερνίσθηκε και αυτός, ο μετέπειτα Μέγας, ότι το Ομηρικό “χρέος” προς το Ελληνικό έθνος πρέπει να είναι καθολική υπόθεση, όλων μας.
Και πάντα οι επιλογές μας με βάση την Αριστοτελική μεσότητα σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, πέρα από την “έλλειψη” και δώθε από την “υπερβολή”.
Καλά Χριστούγεννα, και από εμάς!
*23 Δεκεμβρίου 2021. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.